Stefnir - 01.02.1979, Qupperneq 25

GEIR H. HAARDE, HAGFRÆÐINGUR:
í tilefni „Frjálshyggju
og alræðishyggju“
/
Ólafur Björnsson prófessor hefur
unnið þarft verk með því að skrifa
bókina „Frjálshyggja og alræðis-
hyggja“. Lengi hefur verið skortur
á aðgengilegu lesefni á íslenzku um
grundvallaratriði efnahags- og stjórn-
mála og ekki sízt túlkun frjálshyggju-
manna á þeim. í bók Ólafs er gerð
mjög skilmerkileg grein fyrir þessum
hlutum og bætt úr brýnni þörf að
því leyti.
í þessari grein verður í stuttu máli
rætt um nokkur hagfræðileg atriði,
sem lauslega er drepið á í bók Ólafs,
og þau rædd nokkru nánar. Af
mörgu er að taka, en þetta tilefni
verður aðeins notað til stuttra vanga-
veltna um mál, sem ella mætti hafa
um mörg orð.
Skipulagning framleiðslunnar,
hvað skuli framleitt hvernig, og með
hvaða hætti afrakstrinum skuli
dreift, er það grundvallarvandamál,
sem taka verður afstöðu til í sér-
hverju þjóðfélagi. í þjóðfélögum nú-
tímans hefur í raun aðeins verið
reynt að leysa þennan vanda á tvenn-
an hátt, þótt í ýmsum útgáfum hafi
verið.
Annars vegar er hægt að leysa
vandann með algerri miðstýringu,
þar sem eitthvert ákveðið yfirvald
tekur þær ákvarðanir, sem taka þarf
um öll þessi atriði, og hefur þá jafn-
framt aðstöðu til að framfylgja öllum
ákvörðunum til hlítar. Skiptir í þessu
sambandi ekki máli með hvaða hætti
slíkt yfirvald hefur fengið umboð
sitt til að stjórna. í raunveruleikan-
um, þar sem reynt er að stjórna með
þessum eða ámóta hætti, byggir
þetta yfirvald á alræðisstjórn og
þegnarnir eru ekki spurðir hvers
þeir óska. En það er fræðilega hægt
að ímynda sér, að frjálsir borgarar
afsali í hendur þessu yfirvaldi rétt-
inum til algerrar stjórnar af því tagi,
sem hér um ræðir, enda þótt slíkt
afsal sé í raun nær óhugsandi og hafi
hvergi þekkzt í þeim löndum, þar
sem miðstýringin er sem mest. Það
eru þessar litlu líkur á því, að al-
menningur gefi frá sér sjálfviljugur
allt forræði í efnahagsmálum og fái
það í hendur stjórnvöldum, sem gera
Friedrich Hayek, Ólafi Björnssyni
og mörgum fleirum kleift að draga
þá ályktun að lýðræði sé ósamrýman-
legt miðstjórnarkerfinu.
Á hinn bóginn er unnt að kljást
við vandann með því að dreifa á-
kvörðunum um flest efnahagsleg
atriði til þeirra, sem þessar ákvarðan-
ir snerta fyrst og fremst, þ. e. láta
neytendur og framleiðendur ákveða
sjálfa, hvað þeir vilja kaupa eða selja
innan þeirra marka, sem þeirra eigin
möguleika setja. Þetta er lausn mark-
aðskerfisins.
Eins og Ólafur Björnsson bendir
rækilega á er innbyggður í mið-
stjórnarkerfið sá vandi að valdhaf-
arnir hafa mjög takmarkaðar vís-
bendingar um vilja þegnanna, jafn-
vel þótt þeir vildu annars leggja sig
fram um að fara eftir honum en
eins og dæmin sanna er það ekki
sjálfsagður hlutur. í markaðskerfinu
annast hins vegar markaðurinn ekki
aðeins dreifingu gæðanna, heldur
gegnir jafnframt mjög mikilvægu
boðmiðlunarhlutverki. Hann kemur
boðum milli kaupenda, seljenda og
borgaranna almennt um hvert sé mat
þeirra á því, sem til ráðstöfunar er.
Við eðlilegar aðstæður gerist þetta
allt án nokkurra afskipta hins opin-
bera.
Eitt höfuðviðfangsefni nútímavel-
25