Börn og menning - 01.04.2002, Blaðsíða 18

BÖRN oc /v\ENN[N6
Snilldarbragð
Greinina skrifaði Bo Bjornvig, bókmenntagagnrýnandi Weekendavisen í tilefni
hundrað ára frá fæðingu Walt Disneys í desember 2001. Halldóra Jónsdóttir og
Oddný S. Jónsdóttir þýddu.
Þegar öld er liðin frá fæðingu Walt Disneys (1901-
66) fmn ég til mikils þakklætis - eins og allir foreldrar
ættu að gera. Með verkum sínum, allt frá Mjallhvíti sem
var hans fyrsta mynd, lagði hann grunninn að mjög
vönduðum myndum sem hægt er að horfa á aftur og
aftur án þess að tapa glórunni.
Því böm láta sér ekki nægja að sjá myndir einu sinni
eða tvisvar. Þau nota myndir eins og tónlist sem maður
hlustar á þangað til maður getur ekki meir. Og böm hafa
miklu meira úthald en foreldrar þeirra, sem eru oft við
það að ærast af að hlusta eða horfa á það sama aftur og
aftur.
Sígildar Disney-myndir eru því hugsvölun, já og
miklu meira en það. Þær bjarga manni frá því að sökkva
í algert þunglyndi þegar endurtekningaræði bamanna
nær yfírhöndinni. Það er neínilega ekki hægt að standast
myndir á borð við Mjallhvíti, Gosa, Fantasíu, Dúmbó,
Bamba, Öskubusku, Lísu í Undralandi, Pétur Pan,
Hefðarfrúna og umrenninginn, Þymirós, 101 Dalmatíu-
hund, Skógarlíf Hefðarkettina, Litlu hafmeyjuna og
Konung Ijónanna. Það má líkja þessum myndum við
tónverk þar sem maður bíður eftir uppáhaldsköflunum
og fær sér sæti þegar þeir koma, baminu til ómældrar
ánægju. Þetta gildir um veisluna í húsi dverganna,
skjóina sem hæða Dúmbó og allar senumar með
kanínunni Skelli, heimsókn Grimmhildar, strákinn sem
breytist í fisk og dáleiðsluslönguna Karínu.
Gæði myndanna hafa haldist í gegnum tíðina þótt
það séu fyrstu myndimar, frá ámnum 1937 til 1942,
sem em taldar til sígildra mynda. Meðal síðustu
verkanna er líka að fmna nokkur misheppnuð sem ég
sleppi í þessari upptalningu svo ekki sé minnst á
framhaldsmyndir og styttri myndir. En kjarninn,
fyrmefndar fímmtán sígildar kvikmyndir, lifir og mun
gera það um ókomna tíð. Walt Disney vissi hvílíkt
snilldarbragð hann hafði fundið upp - að semja fyrir böm
og foreldra: „Þetta er dauðadæmt, ef maður miðar aðeins
við bömin enda eru fullorðnir bara stór böm.“ En veröld
hans átti ekki aðeins að ná til bama og fullorðinna, hún
átti að ná til „heimsins“, sem hvorki var nógu góður,
nógu hugmyndaríkur né nógu spennandi: „Þegar ég er
einhvers staðar hugsa ég alltaf um hvað sé að hlutunum
og hvemig væri hægt að bæta þá.“
Það endaði með því að hann breytti heiminum í
bókstaflegri merkingu og ekki bara inni í höfðinu á
okkur, hann keypti líka landsvæði þar sem hann gat
skapað sinn eigin heim: Þar á meðal Disney World, hótel
með afþreyingarmöguleikum, iðnaðarhverfi, „framtíðar-
flugvöll“ og íbúðahverfi framtíðarinnar. „Það þýðir ekki
að lækna kvilla gömlu borganna. Nauðsynlegt er að
byrja frá gmnni á ósnortnu landi og byggja samfélag,
16