Börn og menning - 01.04.2002, Side 35

BÖRN 06 /v\ENN|N6
eigur sem hugurinn getur gimst en skortir ást og
umhyggju; foreldrar þeirra, sem eru að skilja, eru
stressað nútímafólk. Þríburamir em glasaböm og virðast
aldrei hafa komist úr glasinu en heimsóknin til Emelíu
ömmusystur á svo sannarlega eftir að opna lokuðu
skúffumar.
í Mánaljósi er róttækur samanburður á tvenns konar
lífsgildum; þ.e. efnishyggju þar sem allt snýst um
veraldleg gæði og svo lífhyggju þar sem meiri áhersla
er lögð á annars konar og andlegri verðmæti. Þessar
andstæður em burðarvirki sögunnar en húmor er nýttur í
þágu þjóðfélagsrýninnar þannig að sagan verður ekki
boðandi eða predikandi, frernur töfrandi og nokkuð
nostalgísk sýn á hippaárin og það góða sem þeim fylgdi.
Tvœrgóðar að lokum
Að lokum má nefna tvær bækur sem eiga það
sameiginlegt að vera fremur flóknar að gerð; fyndnar en
einnig harmrænar. Sú fyrri fellur hvergi auðveldlega í
flokk og er það Hundurinn sem þráði að verða frœgur
eftir Guðberg Bergsson. Þar segir frá hundi nokkmm
sem fyllist skyndilega mikilmennskubrjálæði og vill
verða vinsæll hjá eigendum sínum. Tilraunir hans til
þess takast þó ekki betur en svo að húsbændum hans
finnst hann leiðinlegri en nokkm sinni fyrr og stugga
stöðugt við honum og skamma hann.
Hundurinn gefst þó ekki upp en veitir því eftirtekt
að lömbin á bænum virðast vinsælli en hann. Hann
ákveður því að dulbúa sig sem lamb með því að setja á
sig sauðskinnsgrímu og fara í ullarsokka- og vettlinga.
Hin dýrin á bænum aðstoða hann við dulargervið og
spretta upp miklar umræður um tilvistina og
vandamálin sem fylgja því að vera til. Hundurinn vill
sjálfúr gjama trúa því að hann sé í raun lamb eða eins og
hann segir sjálfúr: „Mig gmnar að ég hafi alltaf verið
lamb í líkama hunds og í fæðingunni fengið skott fyrir
dindil, sagði hundurinn. Satt að segja hef ég aldrei
kunnað við mig í hundslíkamanum eða þolað að þurfa að
gelta en fá ekki að jarma.“(74)
Hundurinn er minnipokamaður; líf hans snýst um að
geðjast öðmm en ekki að rækta sinn eigin garð. Viðleitni
hans er dæmd til að mistakast því að sá sem vill falla
öllum í geð fellur auðvitað engum í geð. Hann ímyndar
sér að með því að breyta líkamlegu atgervi sínu geti
hann breytt sér og þar hittir Guðbergur naglann á
höfuðið; er ekki nútímamaðurinn stanslaust að megra sig,
lita á sér hárið, breyta útliti sínu og jafnvel kyni -
iðulega til að geðjast öðrum eða óskilgreindu samfélagi?
Þannig snýst sagan um hver við emm og hvemig
hægt er (eða ekki hægt) að sætta sig við tilvistina. Og það
sem sagan segir okkur er kannski það að grímur og
dulargervi em ekki lifandi því að þau hafa enga sál. Það
sem þau fela er það sem skiptir máli. Gervimennskan,
hversu vel gerð sem hún er, er þegar öllu er á botninn
hvolft ekkert annað en gervi. Kindin sem þykist vera
djúpvitur hittir reyndar naglann á höfúðið: „Þegar okkur
leiðist að vera það sem við emm þá fömm við að þykjast
og látum á okkur grímu.“ (73) En allur þessi
grímuleikur er á endanum tilgangslaus. Kannski er
bókin hans Guðbergs bara bókin um tilgangsleysi allra
hluta sem bísamrottan í Múmínálfunum sat og las
löngum stundum.
Hin bókin er athyglisverð, þýdd bók, Pobby og
Dingan, ekki síður fyrir fúllorðna en böm. Sögumaður er
ungur ástralskur drengur, Ashmol að nafni, og segir
hann frá því þegar tveir ósýnilegir vinir systur hans,
Kellyanne, hverfa en þau nefnast einmitt Pobby og
Dingan. Við þennan vinamissi veikist Kellyanne og
Ashmol skipuleggur í framhaldinu leit að Pobby og
Dingan, sem allir bæjarbúar taka þátt í þó að þau séu
ekki til. Ashmol er reyndar hálf uppsigað við þessa
ímynduðu vini systur sinnar en er í raun meðvirkur;
hann fer að láta eins og þau séu til, skipuleggur leit að
þeim og sér um jarðarför þeirra þegar þau hafa verið
úrskurðuð látin. Hann er nánast eins og maður sem
reddar ástvini sínum eiturlyfjum vegna þess að hann
elskar hann.
Allt kemur hins vegar fyrir ekki; Kellyanne deyr úr
harmi því að í ljós kemur að hún á líf sitt undir
ímynduninni. Þegar Pobby og Dingan deyja deyr
ímyndunarafl Kellyanne. Velta má fyrir sér hvort hún
þoli ekki raunveruleikann og þarfnist hjáveruleikans;
þegar hún er svipt honum deyr hún. Og þannig fáum
við sögu um ósýnilegt fólk sem er jafnvel raunverulegra
en fólk af holdi og blóði.
Eins og sjá má tóku íslenskar barnabækur á
alvörumálum árið 2001. Þær einkenndust þó ekki af
einhæfri siðapredikun eða húmorslausum allegóríum,
þvert á móti hafa ýmsir íslenskir bamabókahöfundar
húmorinn í farteskinu án þess að gleyma boðskapnum
og inntakinu. Þannig em ýmsar bestu bækur ársins
margræðar og leyna á sér við fyrstu sýn.
Greinarhöfundur er við háskólanám í
íslenskum bókmenntum.
33