Studia Islandica - 01.07.1982, Blaðsíða 27

25
- og hvor Overleveringen som en Vampyr suger Menneskene Sund-
heden ud af Sjælen.29
Barátta séra Sturlu Steinssonar gæti átt sér stað hvar og
hvenær sem er af þvi að hún snýst um grundvallarvanda
mannlegrar tilvistar. Hvernig á maðurinn að haga lífi sínu,
hver er ábyrgð hans gagnvart sjálfum sér, öðrum mönnum
og lífinu sjálfu?
1 Ströndinni er gert upp við guðshugmyndir kristindóms-
ins. Almáttugur kærleiksguð Nýja-Testamentisins og ægi-
legur réttlætisguð Gamla-Testamentisins eru háðir dregnir
fyrir skáldlegan næturdómstól og sekir frmdnir. Þeim er
jafnvel afneitað með öllu. Með þessu verki Gunnars hefur
hinn frumspekilegi uppreisnarmaður innreið sína í íslensk-
ar bókmenntir. Heimur hans er sundraður og sál hans gagn-
sýrð róttækustu efasemdum um líf og tilveru. Hann hefur
sprengt af sér viðjar fyrri tíma og stefnir mannlegri skyn-
semi og réttlætiskennd gegn röklausu ofbeldi tilverunnar.
Hann krefst réttar síns í framandi veröld og hafnar þeirri
mannlægingu sem fylgir órökvísri tilbeiðslu.
Uppgjör Gunnars við ríkjandi hugmyndahefð og kristin-
dóm kom illa við kaun margra hérlendis. Gunnar hefur sjálf-
ur nefnt skemmtilegt dæmi um það í eftirmála sínum við
Landnámuútgáfu Strandarinnar 1945:
Hér heima fékk ég heldur en ekki á baukinn fyrir hölsýnina og
ófagrar lýsingar. Islendingar hafa tamið sér að fjargviðrast af mikilli
móðursýki yfir „ófögrum lýsingum" opinskárra skálda. Hitt virðist
gera minna til, að hlutimir eigi sér stað. /-/ Þessar athuganir ná
ekki nema að nokkru leyti til þeirrar sögu, sem hér um ræðir. Það mun
hafa verið annað og meira en ófagrar lýsingar, sem kom aumingja
prestskonunni á Þingvöllum til að gráta af bræði, þegar kunningi
minn einn þáverandi færði söguna í tal. Hver maður, sem á penna
heldur, verður að sætta sig við þá tilhugsun að verða oft og tíðum
valdur að meiri og minni gufugosum ófyrirsjáanlegra geðhrifa.30
Gott dæmi um viðtökur hérlendra gagnrýnenda var ritdóm-
ur Skírnis um bókina. Þar ritar J[ón] H[elgason] meðal
annars: