Studia Islandica - 01.07.1982, Blaðsíða 95

93
has not come from me. Everything has always been petty and lifeless.
Kirilof, in his magnanimity, could not compromise with an idea and
- shot himself. But I can see that he was so magnanimous because he was
insane. I can never lose my reason and I can never believe in an idea
to the same extent as he did. I cannot even be interested in an idea to
the same extent. I can never, never shoot myself.81
Þessi miskunnarlausa sjálfslýsing á nánast í öllum atriðum
við persónugerð Úlfs. Stavrógin og Úlfur reyna báðir að
kryfja sjálfa sig og komast fyrir rætur vandans, en árang-
urslaust. Sálarlíf þeirra verður ekki skýrt, rökvísin getur
ekki haft hemil á röklausum hneigðum sem með þeim búa.
Tilfinningar beggja eru dreifðar og þversagnakenndar; og
þeir eru ekki heilir í neinu. f báðtun er viljinn til góðra
verka borinn ofurliði af lítilmótlegu viljaleysi og frumstæð-
um gimdum; þeir em „andsetnir“. Úlfur skilgreinir sjálfan
sig með nánast sama hætti og Stavrógin hvað þetta varðar:
Hans Vilje og Stræben var omsonst, fordi han deri som i alt andet
var for flygtig, for spaltet. Selv hans Længsel vilde aldrig kunne tvætte
ham ren, thi kunde den end blusse nok saa stærkt op - den blev dog
aldrig en evig-brændende Flamme ... (161)
Hvorki Stavrógin né Úlfur geta orðið „neitt“, staðfest sig í
neinu. Þeir geta ekki einu sinni orðið óþokkar! Báðir segja
þeir með sögumanninum í Noíes from Underground: ..
I did not know how to become anything: neither spiteful
nor kind, neither rascal nor an honest man, neither a hero
nor an insect.“82 „Neðanjarðarmaðurinn“ er frummynd
þeirra beggja.
Stavrógin reynir eins og Úlfur leið stundarástríðunnar.
Hann býður siðferði og velsæmi samfélagsins byrginn, og
niðurlægir sjálfan sig meðvitað. Að baki býr sjálfseyðingar-
vilji líkt og hjá Úlfi. Báðum hlotnast óeigingjöm ást kven-
manns sem þeir yfirgefa, hvor á sinn hátt, skelfdir við þá
tilhugsun að gölluð skapgerð þeirra leiði ógæfu yfir þær.
Hvorki Stavrógin né Úlfur lifa lífinu sem gerendur þess.
Þeir em lifaðir, þ. e. þeir em þolendur ytri og innri afla
sem þeir ráða ekki við. Báðir era haldnir einhvers konar