Studia Islandica - 01.07.1982, Blaðsíða 109

107
IV. 4. Lífshæfni og valdabarátta
Páll Einarsson er neikvæður gagnvart lífinu og væntir
einskis af því. Styrkleiki hans er í því fólginn að hann
er sjálfum sér samkvæmur og reynir ekki að skjóta sér und-
an afleiðingum skoðana sinna. Hann gerir sér grein fyrir
að útlegð manneskjunnar er óbætanleg og allar vonir út í
hött. Þessi skilningur gerir hann miskunnarlausan gagnvart
„einfeldningunum“ sem hvíla í náðarfaðmi sjálfshlekkingar
og falsks öryggis. Á einum stað lýsir hann lífsskoðun sinni
á svofelldan hátt:
- Ser du, sagde han, - man kan indrette sig forskelligt her i Verden.
Man kan indrette sig negativt - om jeg saa maa sige. Saa er man
paa den sikre Side, og har den store Fordel aldrig at blive skuffet. (82)
Sá sem er „jákvæður“ verður fyrr eða síðar fyrir vonbrigð-
um. Við sjáum síðar að þessi kenning kemur Páli í koll.
Hún leiðir hann á braut siðferðilegs nihilisma sem gengur
í berhögg við þarfir lífsins.
Páll telur að maðurinn eigi að takast á við lífið í fánýti
þess og ódæma hverfulleik en leita ekki skjóls í skýjaborg-
um. Að hans dómi er takmörkunin grundvallarástand
mannlegrar tilveru og allt líf vígt dauðanum. Eilífðar-
draumurinn er ekki annað en sjálfsblekking lítilsigldra
manna. 1 samtali við Grim Elliðagrim skýrir hann upptök
þessa draums á athyglisverðan hátt:
I Menneskehedens Barndom, den Gang de befolkede de dode Ting
ud af deres egen barnlig-barokke Fantasi, skænkede de sig selv en
udodelig Aand - for ikke at staa tilskamme! De gjorde det ud fra den
Trang til at befolke, der gaar igennem hele Menneskeslægten, - en
Trang der synligt og haandgribeligt giver sig Udslag i den rent legem-
lige Formerelse - der sandsynligvis danner den hemmelige Basis for
disse Fantasier, - samt udfra den Angst der synes uadskillelig fra denne
Trang - Angsten for at mode den Udslettelse, der danner Slutnings-
paragrafen i Livets Lov, - Angsten for at erkende sin selvfolgelige og
naturlige Begrænsning, - Angsten for det Tomrum vi i mægtig og os
selv ufattelig Visdom har dobt Evigheden! (154)