Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2016, Qupperneq 72

Múlaþing
lögin frá 1947 úr gildi. Frá setningu laganna
árið 1985 hafa hlutverk og skyldur héraðs-
skjalasafna verið útfærð nánar í reglugerðum.
Núgildandi lög um opinber skjalasöfn voru
sett árið 2014.
Aðdragandi stofnunar Héraðs-
skjalasafns Austfirðinga
I bókinni Samstarf á Austurlandi eftir Smára
Geirsson er að fínna stuttan undirkafla sem
heitir „Fléraðsskjalasafn“. Þar greinir Smári
frá umræðu sem skapaðist innan Fjórðungs-
þings Austfirðinga á árunum í kringum 1950
um stofnun héraðsskjalasafns fyrir Austur-
land. Áhugamenn um það verkefni litu m.a.
til þess að fá mætti húsnæði á Skriðuklaustri
undir starfsemina, en í gjafabréfi Gunnars og
Franzisku til íslenska ríkisins voru tilmæli um
að Skriðuklaustur skyldi nýtt til menningar-
auka fyrir svæðið og er starfsemi skjalasafns
eitt af því sem talið er upp sem möguleiki.
Málið var tekið upp á Fjórðungsþingi árið
1949, en þar lá fyrir erindi frá Norður-Múla-
sýslu þess efnis að þingið hefði forgöngu
um að stofnað yrði héraðsskjalasafn fyrir
Austurland. Skipuð var þriggja manna nefnd
til að vinna málið áfram. Héraðsskjalasafns-
nefndin skilaði af sér á Fjórðungsþingi árið
1951 og lagði til að þingið leitaði eftir áhuga
hjá sýslunefndum og bæjarstjómum sem aðild
ættu að Fjórðungsþinginu.
I Samstarf á Austurlandi kemur fram að
eftir þetta hafí ekkert frekar verið fjallað
um stofnun héraðsskjalasafns á vettvangi
Fjórðungsþingsins. Má af því draga þá ályktun
að ekki hafí verið fyrir hendi nægur áhugi
eða íjármagn til að raunhæft væri að ráðast
í verkefnið.2
Um og uppúr 1970 komst aukin hreyfing
á þróun safnastarfs á Austurlandi. Þar á meðal
hófst á ný umræða um stofnsetningu héraðs-
skjalasafns. Sumarið 1971 sendi Hjörleifur
Guttormsson erindi til stjórnar Sambands
sveitarfélaga á Austurlandi (SSA) þar
sem hann ræddi hugmyndir sínar um upp-
byggingu og framtíðarskipulag safnamála í
ljórðungnum. Hjörleifur hafði áður komið að
stofnun Náttúrugripasafnsins í Neskaupstað,
en það efndi til sinnar fyrstu sýningar árið
1970. Erindi Hjörleifs kom til umræðu á aðal-
fundi SSAhaustið 1971. Þar var safnanefnd
skipuð til að vinna málið áfram. Nefndin
skilaði tillögum og greinargerð til aðalfundar
SSAárið 1972. Miklar umræður urðu þar um
tillögur safnanefndarinnar og voru undirtektir
almennt góðar. Niðurstaðan varð að stofna
Safnastofnun Austurlands (SAL) og var henni
skipuð fimm manna stjóm með Hjörleif Gutt-
ormsson sem formann.
Stofnun héraðsskjalasafns komst um sama
leiti einnig til umræðu á vettvangi sýslanna.
Árið 1970 kaus sýslunefnd Suður-Múlasýslu
þriggja manna nefnd sem hafði það hlutverk
að undirbúa með hvaða hætti sýslan skyldi
minnast 1100 ára afmælis íslandsbyggðar
árið 1974. Brátt komu Norðmýlingar og
Seyðisfjarðar- og Neskaupstaður, að undir-
búningnum. Stofnun héraðsskjalasafns kom
þar brátt til umræðu. Árið 1971 var tillaga þess
efnis lögð fyrir sýslunefnd Suður-Múlasýslu.
Tillögunni var vel tekið og hún samþykkt.
Tillagan hljóðaði svo:
Sýslunefnd Suður-Múlasýslu samþykkir að
minnast ellefu alda afmælis íslandsbyggðar
með framkvæmd er hafi menningarlegt
framtíðargildi. Því samþykkir sýslunefndin
að stofna héraðsskjalasafn á Austurlandi
og ennfremur að leita samstarfs um það
mál við önnur lögsagnarumdæmi í hinu
forna Múlaþingi.3
Eignaraðilar skyldu tryggja rekstur safnsins
sem átti að starfa samkvæmt gildandi lögum
um héraðsskjalasöfn. Samþykkt var að stað-
setja safnið á Egilsstöðum og kaupa þar hús-
næði fyrir það. Einnig skyldi leita bindandi
samkomulags við önnur lögsagnarumdæmi
70