Bændablaðið - 21.10.2021, Qupperneq 18

Bændablaðið | Fimmtudagur 21. október 202118
LANDSJÁ
Óðaverðbólga geisaði eins og
faraldur á Íslandi frá 1970 til
1990. Ástæðurnar voru ýmist
heimagerðar eða innfluttar og
til varð alveg sérstakt málfar
til þess að lýsa ósköpunum.
Þannig sagði ágætur aðstoðar-
seðlabankastjóri að efnahags-
ástandið væri í „síkviku inn-
byrðis jafnvægi“.
Ágætis lýsing á sjóðvitlausu
ástandi sem sló upp í 80–90%
verðbólgu. Gæti verið að eitt-
hvað slíkt sé við sjónarrönd á
nýjan leik?
Dýrtíðarvísar víða
Víða í aðfangakeðju matvæla,
sem og annars staðar, má sjá
blikur á lofti sem spámenn telja
að boði dýrtíð. Hvar sem litið er,
í orku, áburði, vélum og sáðvöru,
hefur aðfangaverð hækkað eða
sjá má fyrir að það muni hækka.
Í liðinni viku tilkynnti stór-
fyrirtækið CNH industrial,
sem framleiðir m.a. Case og
New Holland dráttarvélarnar,
að stöðva þyrfti framleiðslu í
Evrópu vegna skorts á smár-
um og tölvukubbum. Skortur
á þessum íhlutum hefur verið
viðvarandi síðasta eina og hálfa
árið með tilheyrandi verðhækk-
unum. Ástæðan er ekki eingöngu
heimsfaraldurinn. Síðustu ár
hefur eftirspurnin almennt verið
að aukast hraðar en framleiðslan.
Í dag er tölvur að finna í nánast
öllu mögulegu, frá ísskápum upp
í bíla. Um það bil 40% af verði
nýs bíls liggur í tölvukubbunum
sem í honum eru. Framleiðsla á
smárum er gríðarlega sérhæfð
og smáraverksmiðjur kosta mörg
hundruð milljarða króna stykkið.
Það er því ómögulegt að auka
framleiðsluna hratt. Þetta bætist
ofan á skort sem hefur verið á
ýmsum varahlutum vegna rask-
ana á aðfangakeðjum í Covid-
faraldrinum. Til þess að bæta
gráu ofan á svart þá er orkuverð
í Evrópu á leiðinni upp í þak-
skeggin þessi dægrin.
Áburðar- og olíukrísa?
Í pistli fyrir viku fjallaði ég
um áburð og þær verðhækk-
anir sem þar eru í farvatninu.
Síðan þá hefur síst dregið úr
þeim. Markaðurinn er í frosti
og ekki hægt að festa verð frá
framleiðendum fyrir næsta vor
vegna óvissu um orkuverð í
millitíðinni. Hópur áburðar-
framleiðenda í Evrópu var-
aði við því að lokanir verk-
smiðja gætu orðið varanlegar
ef ekki verða breytingar á.
Áburðarverksmiðjur í Evrópu
eru margar hverjar gamlar og
auðvelt að skilja að ekki verði
ráðist í kostnaðarsama endur-
nýjun á þeim ef orkumarkað-
urinn er eins sveiflukenndur og
hann hefur verið upp á síðkastið.
Þannig myndi bransinn eins og
hann leggur sig flytjast eitthvert
annað. Rökin fyrir því að við
verðum sjálfum okkur nóg um
áburðarefni hér á Íslandi hlaðast
upp eins og ég vék að síðast.
Verð á olíutunnu frá Texas
fór yfir 80 dollara á mörkuð-
um í fyrsta skipti síðan 2013
og ekki bætir það úr skák.
Samráðshringur OPEC ríkj-
anna ætlar að bregðast við því
með því að auka framleiðslu
en gríðarmiklar verðhækkan-
ir hafa verið á bæði kolum og
gasi síðustu vikur. Ástæður þess
eru bæði margar og flóknar en
virðast snúast að talsverðu leyti
um spurn Kínverja eftir orku
og glímu Rússlands við leyfis-
veitendur í Þýskalandi um
Nordstream2 gasleiðsluna.
Sjóflutningar í lamasessi
Flutningar á sjó hafa einnig
hækkað gríðarlega í verði.
Rekja má ástæðurnar til þess
að eftir síðustu efnahagskreppu
voru aðallega smíðuð geysi-
lega stór gámaskip sem hvergi
geta lagt að nema í stærstu
umskipunarhöfnum heims,
Rotterdam, Marseille, Singapúr,
Los Angeles og svo framvegis.
Vegna Covid breyttist svo
neyslumynstur mjög skyndi-
lega og Bandaríkjamenn tóku
til við að kaupa vörur sem aldrei
fyrr – ólíkt fyrri kreppum þar
sem hægðist á viðskiptum. Það
leiddi til þess að hafnirnar höfðu
ekki undan við að skipa upp úr
skipunum og keyra gámana burt.
Þannig jókst tíminn sem gámur
bíður á höfn í Los Angeles úr
1–2 dögum í rúma viku. Forseti
Bandaríkjanna tilkynnti um
daginn að unnið yrði allan sólar-
hringinn í höfninni í Los Angeles
til þess að koma þessum biðtíma
niður. Bandaríkin eru svo stór að
þetta hefur haft keðjuverkandi
áhrif á alla flutninga í heiminum
með tilheyrandi verðhækkunum.
Vandaverk í hagstjórn
Stóru seðlabankarnir segja að
verðbólgan, sem mælist nú
yfir markmiði á flestum stærri
myntsvæðum heimsins, sé
tímabundin og megi rekja til
tímabundinna atriða líkt og
þeirra sem rakin hafa verið
hér að ofan. Sá sem þetta ritar
er of ungur til þess að muna
verðbólgu tíma á heimsvísu.
En ætla má að á áratugum óða-
verðbólgunnar hafi „hið síkvika
innbyrðis jafnvægi“ ætíð verið
útskýrt með góðum og gildum
ástæðum sem „tímabundið“.
Af reynslusögum eldri kyn-
slóða má ráða að óðaverðbólga
sé víti til að varast. Eitt er víst
að þessar miklu verðhækkanir á
svo að segja öllum aðföngum í
landbúnaði, sem hér hafa verið
reifaðar, geta bara leitt til eins
– hækkunar á verði matarkörf-
unnar. Hvernig verður þeim
kostnaði skipt? Það verður
vandaverk í hagstjórn að stýra
málum þannig næstu misseri að
verðbólga haldist innan viðun-
andi marka.
Kári Gautason
Höfundur er sérfræðingur
í úrvinnslu hagtalna hjá
Bændasamtökum Íslands.
Blikur eru á lofti um
„tímabundna“ dýrtíð
Kári Gautason.
FRÉTTIR
Eliza Reid á ferð í Húnaþingi vestra:
Forsetafrúin heiðursgestur á Hip hátíð
Forsetafrúin Eliza Reid við styttuna af Tungukotsmóra, forystusauðnum kunna frá Tungukoti á Vatnsnesi.
Myndir / Gunnar Rögnvaldsson
Forsetafrúin Eliza Reid ásamt
Eddu dóttur sinni heimsótti
Húnaþing vestra nýverið en hún
var heiðursgestur á alþjóðlegu
brúðulistahátíðinni Hip festival
sem haldin var á Hvammstanga.
Eliza er verndari Eyrarrósarinnar,
sem er viðurkenning fyrir fram-
úrskarandi menningarverkefni á
landsbyggðinni, en Handbendi
brúðuleikhús á Hvammstanga er
skipuleggjandi og gestgjafi lista-
hátíðarinnar og núverandi handhafi
Eyrarrósarinnar.
Dagskrá hátíðarinnar var fjöl-
breytt og þéttskipuð glæsilegum
atriðum. Leiksýningar, vinnustofur,
fyrirlestrar og kvikmyndasýningar
voru þar á meðal og drógu að sér
fagfólk og gesti hvaðanæva að.
Forsetafrúin snæddi kvöldverð
með Gretu Clouch, eiganda
Handbendis, og öðrum aðstand-
endum sýningarinn-
ar á Sjávarborg. Þá
heimsóttu þær mæðg-
ur dvalarheimilið, grunnskólann,
Selasetrið og Verslunarminjasafnið,
auk þess að taka þátt í vinnustofu í
skuggamyndagerð hjá Handbendi og
heimsóknin endaði á leiksýningu í
Félagsheimilinu.
Sveitarstjórn færði Elizu að gjöf
bók Þórðar Skúlasonar um húsin
á Hvammstanga og Eddu húfu frá
Kidka prjónastofu til minningar um
komuna. /MÞÞ
Sveitarstjórn færði þeim mæðgum, Elizu Reid og Eddu Guðnadóttur, að gjöf
nýútkomna bók Þórðar Skúlasonar um húsin á Hvammstanga og húfu frá
prjónastofu Kidka á Hvammstanga. Gunnar Rögnvaldsson, forstöðumaður
safna, afhenti þeim gjafirnar að skilnaði.
Í heimsókn á dvalarheimilinu.
Eliza ræðir við Guðrúnu Helgu
Marteins dóttur hjúkrunarfræðing og
Aisha Abed Alhamad Alalou.
Á spjalli við Guðmund Jóhann­
esson, stjórnarformann Selaset­
ursins. Sandra Granquist og Jessica
Aquino, starfsmenn Hafró og Há­
skólans á Hólum, standa hjá.
Eliza brá sér
í Verslunar­
minjasafnið
og er hér að
spjalla við
Þur íði Þor­
leifs dóttur
forstöðu­
konu.