Bændablaðið - 21.10.2021, Blaðsíða 36

Bændablaðið | Fimmtudagur 21. október 202136
Birkitré hafa í auknum mæli
orðið fyrir skemmdum vegna
ágangs birkikembu og birkiþélu.
Mögulegur innflutningur á sníkju-
vesputegundum sem eiga í ógnar-
jafnvægissambandi við óværuna
gæti dregið úr útbreiðslu hennar.
Birkikemba er smágerð fiðrilda­
tegund sem fannst fyrst hérlendis
árið 2005 í Hveragerði en hefur
nú dreift sér víða. Útbreiðslusvæði
hennar er frá Kirkjubæjarklaustri
suður fyrir landið í Borgarfjörð.
Hún finnst einnig sums staðar á
Vestfjörðum, í Skagafirði, Eyjafirði
og á Húsavík.
Birkiþéla er blaðvesputegund og
þótt hún hafi fundist hér fyrst um
það bil áratug síðar en birkikemb­
an, eða árið 2016, hefur hún dreift
sér hraðar og finnst hún nú í öllum
landshlutum.
Þessar tvær óværur hafa leik­
ið íslensk birkitré grátt á undan­
förnum árum og telur Bryndís
Hrafnkelsdóttir, sérfræðingur hjá
Skógræktinni, að bregðast þurfi við
útbreiðslu hennar.
„Birkikemba og þéla eiga það
sameiginlegt að éta innan úr lauf­
blöðum birkis með þeim afleiðing­
um að þau verða á endanum brún og
þenjast út. Þessar tvær nýju tegundir
skipta með sér sumrinu, birkikemb­
an byrjar á vorin og tekur þélan svo
við á haustin. Þannig að á árum þar
sem það eru faraldrar fær birki lít­
inn frið. Þegar birkið verður svona
brúnt yfir sumarið nær það minni
ljóstillífun og hefur minni orku til
að búa sig undir veturinn. Fyrir utan
sjónrænan skaða held ég að þetta
hafi alveg örugglega áhrif á þætti
eins og vöxt og fræframleiðslu en
hvort að þetta muni drepa mikið af
trjám er ekki enn vitað,“ segir hún.
Fordæmi frá Kanada
Birkikemba og birkiþéla finnast víða
í Evrópu en virðast ekki valda jafn
miklum skaða á birkinu þar að sögn
Bryndísar.
„Þess vegna hlýtur eitthvað að
vera öðruvísi í umhverfinu hér
sem gerir það að verkum að þessar
tegundir ná meiri þéttleika hérlendis.
Þetta stafar mjög líklega að hluta
til af því að við höfum ekki sömu
náttúrulegu óvini þessara skaðvalda
sem halda stofninum niðri erlendis.“
Því hafa verið á lofti hugmynd­
ir um hvort hugsanlega sé hægt að
flytja inn náttúrulegar varnir til þess
að halda stofni þessara meindýra
niðri.
„Sníkjuvespur eru ein tegund af
náttúrulegum óvinum sem eru mikil­
vægar víða til að halda niðri stofnum
meindýra. Það gera þær með því að
láta afkvæmi sín éta meindýrið, til
dæmis með því að verpa innan í lirf­
ur þess,“ segir Bryndís og kynnir til
sögunnar tvær slíkar sníkjuvespur.
„Gott dæmi um vel heppnað
inngrip er innflutningur á tveim­
ur vesputegundum, Lathrolestes
nigricollis og Grypocentrus albipes,
í Kanada í lok síðustu aldar í þeim
tilangi að reyna að halda niðri
nokkrum blaðvesputegundum sem
herjuðu á birki. Þessar blaðvespu­
tegundir hegða sér eins og birki­
kemban og birkiþélan gera á Íslandi,
það er að segja, éta innan úr laufi
birkisins. Þetta leiddi til að sníkju­
vespurnar náðu að fjölga sér og
halda enn þá í dag nokkrum alvar­
legum blaðvesputegundum niðri.“
Áhættumat undanfari
innflutnings
Mjög strangar reglur lúta að inn­
flutningi á skordýrum sem geta lifað
utandyra á Íslandi og segir Bryndís
að meta þyrfti áhrif sníkjuvespu á
vistkerfi Íslands áður en ráðist yrði
í slíkan innflutning.
„Það þarf til dæmis að ganga úr
skugga um að nýjar tegundir muni
ekki hafa neikvæð áhrif á aðrar
lífverur, til að mynda þá fáu nátt­
úrulegu óvini sem við höfum hérna
fyrir eða aðrar skordýrategundir.
Til að ganga úr skugga um að svo
sé ekki er gert áhættumat þar sem
metið er hvað gæti gerst og hverjar
afleiðingarnar verða. Ef svo fer að
leyfi fæst fyrir innflutningi þarf að
finna fyrirtæki úti sem er tilbúið að
selja okkur og fjölga viðkomandi
tegund og svo þarf að reyna á hvort
tegundin nái að lifa og fjölga sér á
Íslandi.“
Hún segir að nú þegar séu
þreifingar hafnar við samstarfsaðila í
Kanada sem tóku þátt í sambærileg­
um mótvægisaðgerðum þar.
„Við teljum mjög mikilvægt að
láta reyna á þetta ferli og þótt það
fáist leyfi eða ekki þá er gott að
vera komin með einhverja reynslu
af þessu fyrir þau vandamál sem
koma upp í skógrækt í framtíðinni.“
Kemba og þéla herja á íslenska birkistofninn:
Mögulegur innflutningur sníkjuvespu-
tegunda til höfuðs óværu í birkitrjám
Guðrún Hulda Pálsdóttir
gudrunhulda@bondi.is
SKÓGRÆKT&LANDGRÆÐSLA
Birkikemba er smágerð fiðrildategund sem fannst fyrst hérlendis árið 2005 í Hveragerði en hefur nú dreift sér víða. Hún byrjar að herja á birki á vorin. Á
haustin tekur þélan við þannig að tré fá oft lítinn frið fyrir óværum. Myndir/Brynja Hrafnkelsdóttir
Brynja Hrafnkelsdóttir, sérfræðingur hjá Skógræktinni.
Birkikemba og þéla eiga það sameiginlegt að éta innan úr laufblöðum birkis með þeim afleiðingum að þau verða
á endanum brún og þenjast út. Nú skoða sérfræðingar mögulegan innflutning á lífrænum vörnum.
á bbl.is og líka á Facebook
Þótt hún hafi fundist hér fyrst um
áratugi síðar en birkikemban hefur
birkiþéla dreift sér hraðar og finnst
hún nú í öllum landshlutum.