Sjómannablaðið Víkingur - 01.01.2013, Síða 16

16 – Sjómannablaðið Víkingur
Skipaskoðunarstjóri hafði fundið út
á þessum tíma, að bjarglína báta, sem
geymdir voru í glasfíberhylki, gat sargazt
í sundur á egghvassri brún hylkisins, eft-
ir að bátarnir voru komnir í sjóinn út-
blásnir, og hafði hann gert endurbætur á
þessu með gúmmítappa, sem varði lín-
una fyrir brún hylkisins. Það kom hins
vegar í ljós, að bátarnir frá Elliða slitn-
uðu ekki frá af þessum sökum, heldur
var þessi taug, sem batt bátinn við skip-
ið, of veik, og var hún styrkt um þetta
leyti.10 Er líklegt, að bjarglínan hefði
haldið gúmmíbjörgunarbáti í Nýfundna-
landsveðrinu 1959? Frá Júlí barst aldrei
neyðarskeyti, og í síðustu skeytum frá
skipinu var ekki að heyra, að neitt væri
að.11 Togarinn gæti hafa farizt skyndi-
lega. Frá Júlí fannst aldrei neitt.
Bresku togararnir,
sem fórust 1955
Karfamiðin á Ritubanka (52N og 51V)
fundust sumarið 1958.12 Júlíslysið varð
því á fyrsta vetri veiðanna þarna. Veður-
athugunarskip eða hjálparskip fyrir flot-
ann voru engin. Í skýrslu brezku rann-
sóknarnefndarinnar vegna sjóslysanna
norðan við Horn 1955 var bent á, að
ættu togarar að veiða á þeim slóðum,
yrði veðurþjónusta við flotann að vera
góð, svo að skipin gætu í tíma hleypt
undan í hlýrri sjó. Niðurstaða nefndar-
innar var, að veðrið, þegar togararnir fór-
ust, hafi ekki verið verra en oft gerðist á
þessum slóðum að vetri til.13 Brezku tog-
ararnir tveir ætluðu að „slóa“ veðrið af
sér og hefðu gert það í hlýrri sjó. En
skipin voru komin í íshafsstraum (Aust-
ur-Grænlandsstrauminn) og þar með í
dauðagildru. Orðin of ísuð til að geta
snúið við (vent) og hleypt undan, og
veðrið of langvarandi til þess að þau
gætu beðið það af sér, þá yfirísuðust þau,
misstu stöðugleikann, og þeim hvolfdi.
Lorella var byggð 1947 (559 brúttó-
tonn) og Roderigo árið 1950 (810 tonn).
Þau voru í meginatriðum sömu gerðar
og íslenzku nýsköpunartogararnir. Í eðli
sínu höfðu togarar lítið breytzt, frá því
að farið var að smíða þá til strandveiða
við Bretland og í Norðursjó fyrir alda-
mótin 1900. Veiðarnar færðust til Fær-
eyja og suðurstrandar Íslands og norðar
og norðar og þá á úthafs- og íshafsmið
við Austur- og Vestur-Grænland, Labra-
dor og Nýfundnaland. Skipin stækkuðu
mikið, en byggingarlag þeirra var það
sama að því leyti, að þau voru lágsjávuð
með miklu rekkverki og vírastögum og
því ekki til siglinga í íshafi í óveðrum að
vetri til, þegar gaf yfir þau og sjórinn,
sem inn kom, fraus. Þingsályktunartil-
laga Alþingis árið 1959 hefði átt að fjalla
um það og að menn kynntu sér rann-
sóknir þjóða, sem misst höfðu skip við
svipaðar aðstæður og Nýfundnalands-
veðrið var.
Veikleiki
gúmmíbjörgunarbátanna
Stóri veikleiki gúmmíbjörgunarbátanna
á þessum tíma var of veik líflína. Hvers
virði var fullkomnasti gúmmíbátur áhöfn
skips, sem var að farast, ef báturinn
slitnaði frá skipinu tómur, áður en nokk-
ur komst í hann, jafnvel þótt báturinn
væri að öllu öðru leyti í fullkomnasta
lagi? Þetta var ekki enn ljóst þremur
árum seinna í Elliðaslysinu. Skoðun
gúmmíbáta var þá ýmist ekki gerð eða
kákið eitt. Ef ekki hefði verið einstakur
skipstjóri á einu bezta sjóskipi togara-
flotans, sem fyrir undarleg atvik var
staddur tiltölulega nærri slysinu, hefði
öll áhöfnin um borð í Elliða farið í sjó-
inn, og þar hefðu menn ekki lifað lengi.
Öll áhöfnin – nema tveir – hefði farizt
þar, hefði þeim ekki verið bjargað úr
sjónum innan skamms tíma. Allir nema
þeir tveir, sem þrátt fyrir bann yfir-
manna, stukku út í annan gúmmíbát
Elliða, áður en báturinn slitnaði frá.
Hefði sá bátur, með mönnunum tveimur,
ekki verið keyrður niður fyrir slysni í
myrkri og leit, hefðu þeir tveir sloppið
lifandi úr þessu slysi, og þeir einir, ef hitt
hefði farið á versta veg. En hið þveröfuga
skeði. Og allt var það þaggað niður og
gögnum eytt og kyrjað yfir með sálma-
söng og bænalestri. Þetta var 3 árum eft-
ir Nýfundnalandsslysið og 7 árum eftir
að brezku togararnir fórust norður af
Horni.10
Hversu vont var
Nýfundnalandsveðrið?
Hjá Kanadísku Veðurstofunni eru til veð-
urathugunargögn frá Nýfundnalandi allt
frá árinu 1937 og fram til 2012 (Gand-
er).14 Lofthitamælingar eru til frá janúar
1937 og lofthitamælingar og vindmæl-
ingar frá janúar 1955.
Sé litið á mælingar frá desember–marz
(að báðum mánuðum meðtöldum) ár
hvert á tímabilinu janúar 1955 til des-
ember 1998 á Gander, þá hefur veður-
hæð á sérhverjum vetri (miðað við áður-
nefnda mánuði) einu sinni eða oftar náð
9–10 vindstigum eða meiru og lofthiti á
sama degi fallið í –6 °C eða meira. Sé
miðað við, að hitastig sjávar við austan-
vert Nýfundnaland sé á áðurnefndum
árstíma mínus ein gráða á Celsíus,15 þá
skapast við þær aðstæður ísingarástand,
sem flokkast undir „mjög mikið“. Og
þetta ástand skapaðist í sérhverjum mán-
uði að vetri (desember–marz) á þessu
árabili að undanskildum 12 mánuðum; í
þeim 12 mánuðum taldist ísingarástand-
ið engu að síður „mikið“; vindhraði náði
að minnsta kosti 8 vindstigum og lofthiti
féll í –6,0 °C eða meira í yfir helmingi
tilfella. Gera má ráð fyrir meiri vind-
hraða yfir sjó en á landi,16 og því hafa
sum þessara tilfella eflaust náð ísingar-
ástandinu „mjög mikið“ á hafinu austur
af Nýfundnalandi, en byggt er á mæling-
um frá Gander. Á tímabilinu 1937–1954,
þegar vindmælingar vantaði, fór lofthiti
árlega í sérhverjum mánuði á tímabilinu
desember til marz niður fyrir –6 °C. Eftir
1998 virðist veðurfar hafa batnað á þess-
um slóðum. Frá 1998 til 2012 hefur
Ísing hefur grandað mörgu skipinu. Mynd: Reijo Kuurne.