Tímarit lögfræðinga - 01.04.2017, Side 25

23
en eignar nám í einstökum tilvikum á sér síðan stað með ákvörðun
viðkomandi stjórnvalds hverju sinni. Sú ákvörðun sætir síðan fullum
fetum endur skoðunarvaldi dómstóla.45
Almennar eignarnámsheimildir má flokka á nokkra vegu. Þýðing-
ar mest er flokkun slíkra heimilda í annars vegar fortakslausar heimildir
til eignarnáms við niðurnjörvuð lagaskilyrði.46 Sem dæmi um slíkt
hefur verið nefnd 8. gr. laga nr. 113/1952 um lausn ítaka af jörðum og
eins má segja að regla 5. tl. 2. mgr. 50. gr. skipulagslaga fari nærri að
vera þessa eðlis, sbr. dóm Hæstaréttar frá 6. mars 2003 í máli nr. 444/2002
(Smiðjuvegur), sem nánar verður vikið að síðar. Hins vegar er miklu
mun algengara að almennar eignarnámsheimildir séu undirorpnar
túlkun lagaskilyrða og mati viðkomandi stjórnvalds.47 Sem dæmi
má nefna áðurgreinda 70. gr. fjarskiptalaga þar sem ráðherra er veitt
heimild til töku ákvörðunar um eignarnám sé fjarskiptafyrirtæki
nauðsynlegt að tryggja sér land, lóð eða aðra eign í sambandi við
lagningu eða rekstur almennra fjarskiptavirkja. Jafnframt má nefna
fyrrnefnda 23. gr. raforkulaga þar sem ráðherra er veitt heimild til
eignarnáms nái fyrirtæki ekki samkomulagi við landeiganda eða
eiganda orkulinda vegna framkvæmda á grundvelli laganna. Sem
45 Enn verður þó að gera þann fyrirvara að sú endurskoðunarheimild kann að sæta
takmörkunum með hliðsjón af sérfræðilegu mati sem fram fer á vettvangi viðkomandi
stjórnvalds, sbr. til skýringa eftirfarandi ummæli í forsendum Hæstaréttar í dómi Hæstaréttar
frá 5. nóvember 2015 í máli nr. 173/2015 (Hestamannafélagið Funi): „Bæði hafa Eyjafjarðarsveit
með fyrrgreindu aðalskipulagi og vegamálastjóri í tillögu til ráðherra 20. ágúst 2009
byggt á því að nauðsynlegt sé að leggja sérstakan reiðstíg inn Eyjafjörð til að tryggja
umferðaröryggi, jafnt fyrir ökumenn bifreiða og hestamenn. Ekki eru efni til að hnekkja
þessu mati á því að almenningsþörf sé að þessu leyti fyrir hendi til að skerða eignarréttindi
stefndu“ [áherslubreyting höfunda]. Þessar forsendur verður að skilja með þeim hætti
að mat á umferðaröryggi sé eftirlátið viðkomandi stjórnvöldum, enda hafi verið staðið
málefnalega að því mati.
46 Gaukur Jörundsson: Eignaréttur, bls. 88.
47 Raunar má flokka almennar eignarnámsheimildir með enn öðrum hætti í annars
vegar þær heimildir sem heimila eignarnám vegna tiltekinna framkvæmda og hins vegar
heimildir þar sem eignarnám er almennt heimilað vegna tiltekinnar aðstöðu, svo sem
vegna skipulags, vegagerðar, auðlindanýtingar o.s.frv. Er síðarnefnda tilhögunin sú sem
yfirleitt er um að ræða en sem dæmi um fyrrnefndu tilhögunina má nefna 7. gr. laga nr.
80/1966 sem á sínum tíma voru sett um gerð kísilgúrverksmiðju við Mývatn en þar sagði:
„Krefjist framkvæmd 1. gr. kaupa á jarðnæði og annarri aðstöðu í eigu annarra en ríkisins,
án þess að samningar náist um kaup þessara réttinda, skal ríkisstjórninni heimilt að taka
þau eignarnámi gegn bótum eftir mati óvilhallra manna.“ Raunar er flokkun af þessu
tagi ekki allskostar einhlít. Þannig má velta því fyrir sér með hliðsjón af þessu hvort að
eignarnámsheimildin í 4. gr. laga nr. 66/2008 um Landeyjarhöfn falli í flokk sérstakrar
eignarnámsheimildar ellegar almennrar eignarnámsheimildar í þágu lögákveðinnar
framkvæmdar. Sama má raunar segja um fyrirmæli síðari málsliðar 5. gr. laga nr. 45/1990
um vegtengingu um utanverðan Hvalfjörð.