Tímarit lögfræðinga - 01.04.2017, Side 64

62
um eignarnám. Fjallað er um samspil almenningsþarfar og meðalhófs.
Jafnframt er grein gerð fyrir þeim þáttum sem líta ber til við töku
ákvörðunar og lúta að tímasetningu eignarnámsákvörðunar og skyldu
eignarnema til að leita samninga við eignarnámsþola, en þessir þættir
tengjast. Þá er fjallað um umfang eignarnáms með hliðsjón af stærð
hins eignarnumda og eðli þeirra réttinda sem tekin eru eignarnámi.
Eðli málsins samkvæmt er stjórnskipulegt meðalhóf í lykilhlutverki
við mat á öllum þessum þáttum, en auk þess er í lok fjórða kafla fjallað
sérstaklega um þýðingu meðalhófs við val á leiðum vegna tiltekinnar
framkvæmdar. Þar er sjónum beint að útfærslu framkvæmdar sem tekin
hefur verið ákvörðun um að ráðast í eignarnám vegna á grundvelli
almannahagsmuna. Í því sambandi eru reifaðir dómar Hæstaréttar sem
tengjast vali á framkvæmdarkostum, en þeir benda til þess að allmikil
þróun hafi átt sér stað í dómaframkvæmd við beitingu stjórnskipulegs
meðalhófs þegar mismunandi leiðir geta náð markmiði framkvæmdar.
5.2 Helstu niðurstöður
Það sem helst vekur athygli og kallar eftir atvikum á úrbætur í laga-
og stjórnsýsluframkvæmd má draga saman með eftirfarandi hætti.
Í fyrsta lagi er þýðingarmikið að eignarnámsheimild sé eins skýr
og fyrirvaralaus og kostur er. Það á meðal annars við um andlag
eignarnáms, hver hefur ákvörðunarvald og aðdraganda ákvörðunar.
Rakin hafa verið dæmi úr löggjöf þar sem misbrestur er á því og má
nefna í því sambandi eignarnámsheimildir VII. kafla vegalaga nr.
80/2007, 15. gr. laga nr. 36/1993 um kirkjugarða og 23. gr. raforkulaga
nr. 65/2003. Um leið og brestur á skýrleika eignarnámsheimildar kallar
slíkt á vafa við túlkun og frekari vandkvæði. Sem dæmi um mjög
skýra eignarnámsheimild má á hinn bóginn nefna til sögunnar 2. mgr.
50. gr. skipulagslaga nr. 123/2010. Það er þó vandrataður meðalvegur
því jafnframt hefur verið bent á að of nákvæm útfærsla á andlagi
eignarnámsins getur leitt til túlkunarvandræða og mögulegrar gagn-
ályktunar með þeim hætti að eignarnámið nái ekki því markmiði sem
stefnt var að við setningu löggjafarinnar. Fyrrnefnd 23. gr. raforkulaga
er dæmi um slíkt.
Í öðru lagi hefur verið bent á að það fari ekki vel á því, einkum með
hliðsjón af réttaröryggissjónarmiðum, að eignarnema sé sjálfum
heimilað ákvörðunarvald um eignarnám eins og til að mynda er
gert í vegalögum. Það blasir við að réttast er út frá hagsmunum allra