Tímarit lögfræðinga - 01.04.2017, Blaðsíða 91

89
að geta falið í sér sjálfstæða refsiverða háttsemi samkvæmt öðrum
ákvæðum almennra hegningarlaga, þ.e. líkamlegt ofbeldi, hótanir,
frelsissvipting og nauðung. Refsinæmi ákvæðisins er þó ekki bundið
því skilyrði að verknaðaraðferðin, sem beitt er við að ógna lífi, heilsu
eða velferð þolandans, geti í eðli sínu falið í sér refsiverða háttsemi
samkvæmt hegningarlögunum. Í greinargerð er þetta útskýrt nánar:46
Ofbeldi í nánum samböndum getur [...] birst á fleiri vegu, svo sem í félagslegu
ofbeldi þar sem þolandi er einangraður frá fjölskyldu og vinum og jafnvel
komið í veg fyrir að hann geti sótt skóla eða vinnu; andlegu ofbeldi þar sem
er beitt grófum og endurteknum uppnefnum, niðurlægingu og ásökunum;
fjárhagslegu ofbeldi þar sem gerandi sviptir eða takmarkar aðgang þolanda að
fjármunum eða skammtar fjármuni svo naumt að þolandi þurfi að niðurlægja
sig til að biðja um meira eða líði skort; minni háttar og ítrekaðar hótanir
sem beinast hvort sem er að þolanda eða öðrum honum nákomnum og
svo mætti áfram telja. Í þessu ljósi er lagt til að refsinæmi ákvæðisins verði
ekki bundið við verknaði sem nú þegar geta falið í sér refsiverða háttsemi
samkvæmt almennum hegningarlögum, heldur taki það jafnframt til þess
ef lífi, heilsu eða velferð þolanda er ógnað á annan hátt sem ekki getur falið
í sér sjálfstæða refsiverða háttsemi samkvæmt gildandi lögum.
Ákvæði 218. gr. b verður ekki beitt samhliða öðrum ákvæðum hegn-
ingar laganna, eins og 217. eða 218. gr. (líkamsmeiðingar), 1. mgr. 225.
gr. (nauðung), 1. mgr. 226. gr. (frelsissvipting) eða 233. gr. (hótanir),
þegar refsiverð háttsemi er þáttur í broti gegn 218. gr. b. Taka refsimörk
ákvæðisins mið af því. Hugsanlegt er að beita 218. gr. b samhliða öðrum
ákvæðum hegningarlaganna ef þau mæla fyrir um hærri refsimörk
eða varða kynferðisbrot, eins og t.d. 194. gr. (nauðgun).
c) Brotaþolar
Í 1. mgr. 218. gr. b er talinn upp kjarni þess hóps sem ákvæðinu er ætlað
vernda. Það eru a) núverandi og fyrrverandi maki, b) núverandi og
fyrrverandi sambúðaraðili, c) niðjar, d) niðjar núverandi og fyrrverandi
maka, e) áar og f) aðrir, sem búa með geranda á heimili eða eru í hans
umsjá. Í greinargerð eru systkini, fósturforeldrar og fósturbörn talin
upp sem dæmi um „aðra, sem búa með geranda á heimili eða eru í
hans umsjá“ og jafnframt er tekið fram að „sambúðarmaki“ verði
ekki túlkað svo þröngt að nauðsynlegt sé að sambúð hafi formlega
verið skráð hjá yfirvöldum svo hann falli undir vernd ákvæðisins.47
46 Skýringar með 4. gr.
47 Sjá skýringar með 4. gr.