Arkitektúr og skipulag - 01.06.1989, Qupperneq 21

þama sunnan undir fjallinu? Hvemig í ósköpunum nota ég
þennan áttavita? Hvemig á ég að láta tjaldið mitt snúa í nótt?
Hvers vegna er krökkunum bannað að hlaða vörður? Hvers
vegna má ég ekki sleppa kettinum mínum lausum, hann fer
ekki neitt? Sumar spum- ingar em þess eðlis að hægt er að
svara þeim á einfaldan hátt, svör við öðrum þarfnast útskýringa
sem mikilvægt er að fólk skilji og virði. Þá reynir á hæfni þess
sem svarar, hvort hann kann þá list að túlka umhverfið og
náttúruna þannig að aðrir skilji.
UmhverfistÚlkun.Umhverfistúlkunerlist.Súlistaðurngan-
gast fólk úti í náttúrunni á þann hátt, að það verði ánægt og
áhugasamt, skynjun þess á umhverfinu örvist og það öðlist
nýjan skilning. Túlkandinn leitar eftir að fólk fái innblástur,
eitthvað nýtt opnist fyrir því, eitthvað sem það hefur aldrei
hugsað um fyrr. Eftir að fólk hefur áttað sig á þessu nýja, þá
hefur viðhorf þess breyst til þessa þáttar í umhverfinu og til
umhverfisins í heild.
Mikilvægasta „tækið” til náttúrutúlkunar er maður með
náttúruvernd að lífsviðhorfi og meðfædda og lærða hæfi-leika
til að miðla öðru fólki upplýsingum, en þó fyrst og fremst
skilningi. Lifandi leiðsögn mótast af stund og stað og þátttak-
endur geta samstundis fengið svör við spurningum sem vakna.
Ekki er þó hægt að gera ráð fyrir að hægt sé að ná til margra
íeinu. Þvífærriíhópináttúruskoðenda, þvíbetra. Tilaðspara
í starfsmannahaldi, undirbúahina lifandi leiðsögn, veitafræðslu
og gefa fólki kost á sjálfsnámi hafa víða á útivistarsvæðum
erlendis verið lagðir sögustígar og byggðar gestastofur.
Stígar. Stígarerumikilvægir. Þeireruöryggistæki, leiðafólk
frá hættulegum stöðum s.s. hverum eða bjargbrúnum og koma
í veg fyrir að fólk villist. Þeir auðvelda fólki för, ekki síst þeim
sem eiga erfitt með gang. Með stígum má leiða fólk að
markverðum stöðum og stýra því frá viðkvæmum svæðum
sem ekki þola mikla umferð eða traðk. Síðast en ekki síst þá
örva stígar til gönguferða. Margtfólk sem hefur alið allan sinn
aldur á malbiki og spegilsléttum borgargrasvöllum leggur
ekki í gönguferðir í náttúrlegu og framandi umhverfi. Stígar
gera sporið út úr hinu manngerða, slétta umhverfi ekki eins
stórt og erfitt og það annars yrði.
Til að hægja á fólki, hvetja það til að nema staðar, líta í kring-
um sig og njóta umhverfis síns, þá hafa víða erlendis verið
lagðir sögustígar. Þeireru oftast þannig, að meðfram þeim eru
settar litlar númeraðar stikur sem vísa í bækling eða blað sem
fæst við upphaf stígsins. Þar er útskýrt með texta eða mynd
eitthvað sem er á þessum stað eða sést þaðan. Einnig þekkist
að upplýsingunum er komið fyrir á stikunum sjálfum, eða á
lágum skiltum. Ekki má vera um að ræða eintóma upptal-
ningu, heldur á að leitast við að tína saman fjölbreytta
fræðslumola sem auka skilning og hvetja fólk til að líta í
kringum sig og nota öll skilningarvitin.
I okkar stóra, strjálbýla landi, þar sem starfa allt of fáir
landverðir og leiðsögumenn og umhverfisvitund er mjög lítil,
þá gætu sögustígar orðið mikilvægir. Lagning slíkra stíga
sýnist upplagt verkefni fyrir skóla, ungmenna- og alls kyns
félög með hjálp náttúrufræðinga, landslagsarkitekta og
staðkunnugra manna.
Aningarstaöir. Víðaerlendiseru útbúniráningarstaðirmeð
vissu millibili meðfram aðalvegum í dreifbýli. Þeir gegna því
tvíþætta hlutverki að veita fólki fræðslu og hvíld á akstri. Þar
er ekki sjoppa, en skýli eða lítið hús með kortum af næsta
umhverfi og leiðbeiningum að athyglisverðum stöðum í nágren-
ninu. Þarnaer hægt að komast á snyrtingu og losa sig við rusl.
Komið er fyrir borðum og bekkjum fyrir fólk með eigið nesti
og stundum eru stuttir sögustígar frá þessum áningarstöðum.
Gestastofur. Gestastofur eru reistar á útivistarsvæðum til að
fræða gesti um náttúru svæðisins, veita þeim þjónustu og
ýmsar upplýsingar, t.d. um umgengnisreglur. Tilgangur ges-
tastofa er einnig oft sá að túlka náttúru svæðanna þannig að
virðing fyrir þeim vaxi og umgengni batni. I gestastofum er
venjulega starfsmaður, oftast bundinn við eftirlit með húsinu
og söluvamingi. A föstum og lausum veggjum er komið fyrir
sýningu, veggspjöldum með teikningum og ljósmyndum, eða
sýnishomum úrnáttúrunni: steinar, þurrkuð blóm, uppstoppuð
dýr. Einnig eru oft myndbandstæki þar sem stöðugt renna um
skjá myndir af svæðinu, og sýningarsalur þar sem sýndar eru
skyggnur á ákveðnum tímum. Gestastofur verða oft fyrir
gagnrýni eins og: Hvers vegna er verið að draga fólk inn, fyrst
öll undrin sem verið er að segja frá og auka virðingu fyrir eru
úti? Gestastofur eru fyrir þá gesti sem eru að flýta sér, þeir geta
hlaupið í gegnum sýningarsali, horft á nokkrar skyggnur í
dimmu herbergi og telja sig þá búna að skoða viðkomandi
svæði og vita allt um það. Jafnvel fólk sem gefur sér tíma getur
gleymt sér við að skoða yfirgripsmikla sýningu og fer svo
aldrei eðalítið út. Tilvistgestastofunnarhindrar þáað náttúran
sjálf sé skoðuð. Stofnkostnaður gestastofu er mjög mikill og
fyrir sömu upphæð mætti leggja marga sögustíga og ráða
landverði og leiðsögumenn sem veittu markvissari
náttúrutúlkun en hægt er að gera með uppstillingum eða
skyggnumyndum.
Þrátt fyrir þessa réttmætu gagnrýni, þá er ekki vafi að
gestastofur geta verið gagnlegar og eru sjálfsagðar á stórum
útivistarsvæðum þar sem margir koma, s.s. í þjóðgörðum.
Gestastofurnar eiga fyrst og fremst að vera n.k. hlið inn á
svæðið. Þar á að veita grunnupplýsingar og yfirlit yfir svæðið
og leitast við að kveikja og efla áhuga fólks á að fara sjálft út,
skoða og skynja. Gestastofur geta aldrei komið í staðinn fyrir
skoðunarferð um landið sjálft, en sumir gesta verða þó e.t. v. að
láta sér stofurnar nægja, t.d. fatlað fólk sem ekki kemst um
landið. Sums staðar eru í gestastofum bókasöfn með ritum um
viðkomandi svæði og náttúrufræði almennt, og aðstaða til að
sitja inni og lesa og skrifa, jafnvel fá sér te- eða kaffibolla.
Slíkar gestastofur eru fýsilegur kostur á íslenskum útivistar-
og tjaldsvæðum þar sem allra veðra er von. B
ARKITEKTÚR OG SKIPULAG
19