Arkitektúr og skipulag - 01.09.1990, Qupperneq 68

Malarnám með stórvirkum tækjum í Bolaöldunámu í næsta nágrenni Reykjavíkur. Efnið er nýtt til mannvirkjagerðar sem fyllingarefni í húsa-
grunna og götur.
ástæða er til að líta sérstaklega á og betur. Að sjálfsögðu er einnig
ástæða til að gefa leiðbeina um nýtingu í námu frá byrjun
efnistökunnar.
Þess ber hér að minnast að á árunum kringum 1960 talaði
þáverandi forstöðumaður fyrir Teiknistofu landbúnaðarins, Þórir
Baldvinsson arkitekt, um að í kjölfar Jarðsetakönnunar Rb þyrfti að
fylgja ákveðin lögverndun og eftirlit góðra steypuefnanáma í hverju
byggðalagi. í einni lokaskýrslu um jarðsetakönnun (1972) er
eftirfarandi spurningu varpað fram. „Hví skyldu þessi náttúruauðæfii
ekki vera vernduð og nýting takmörkuð rétt eins og sjálfsagt þykir um
auðæfi sjávar, fiskinn o.fl.? Lög og reglugerðir, gaddavír og hótanir
eru því aðeins að gagni, að bakgrunnurinn sé góður og hægt sé að
fylgja því eftir. Verulegarsektir við augljósum lagabrotum eru kannski
- því miður - nauðsyn.
Lög og reglugerðir, sem byggjast á rannsóknaniðurstöðum,
verða að vera með þeim hætti, að hægt sé að fylgja þeim eftir á
fljótvirkan og raunhæfan hátt, - ekki með fundarhöldum, símtölum og
bréfaskriftum.
Hver landshluti ætti að hafa á einum stað einhvers konar
vitneskjubanka eða miðstöð þar sem hvers kyns upplýsingar er hægt
að fá um t.d. námur, lagnir ofanjarðar og neðan, landamörk o.fl. og
veita t.d. leyfi til nýtingar í námurnar gegn gjaldi. Viðkomandi miðstöð
hafi jafnframt í þjónustu sinni aðila til umsagnar og eftirlits. Sami aðili
geti t.d. fyrirvaralaust „lokað”námu, umóákv.tímaeðastöðvaðvinnu
þungavinnuvéla. Með hliðsjón af nágrannaþjóðum gæti ofangreint
eftirlit og upplýsingamiðstöð t.d. verið í höndum:
1) Skrifstofu samtaka sveitarfélaga 2) iðnþróunarráðgjafa lands-
hlutans eða 3) byggingarfulltrúa héraðsins. Ströng viðurlög séu við
broti á lagaákvæðum.
Fyrir tæpum tveimur áratugum komu Norðurlandabúar fram
með athyglisverðar tillögur og mat á ýmsum jarðmyndunarformum.
66
Hinum ýmsu fyrirbærum, þar með öllum jarðmyndunum, sem námur
voru í, voru gefnar n einkunnir eftir ítarlega skoðun og rannsókn.
Því fylgdi síðan flokkun eftir einkunnargjöf en þar kom
greinilega fram, hvar hentugast væri að hefja námuvinnslu. Svokölluð
úttekt námusvæðisins var gerð í samráði og með samþykki margra
aðila s.s. landslagsarkitekta, skipulagsfræðinga, landfræðinga og
jarðfræðinga. Að sjálfsögðu voru jarðeigendur og væntanlegir
verktakar með í þessari mynd frá byrjun. Geta má þess hér til gamans
að meirihluti útivistarsvæða í Bretlandi hefur að hluta til áður verið
námusvæði, þar sem nú eru leikvellir, griðarstaðir andfugla með
tjörnum og síkjum, íþróttavellir, golfvellir, bílabrautir o.fl. og hefur svo
verið í marga áratugi.
Um áramótin 1982-83 kom á prenti stutt en hnitmiðuð grein
eftir Jón Jónsson jarðfræðing, þar sem tæpitungulaust en faglega er
talað af langri reynslu um þessi mál. Þar segir m.a.:
„Það er því miður líka staðreynd að umgengni um velflestar
námur er fyrir neðan allar hellur og sama má raunar segja um
staðsetningu námanna. Lítið virðist aðjafnaði hafa verið leitað að
nýtanlegum jarðefnum nema rétt eða alveg við þá vegi, sem fyrir
hendi eru, og því jafnvel ekki sinnt þótt bent hafi verið á aðra staði.
Það gripið sem hendi er næst, og ekkert við það hikað að taka upp
jafnvel stórar námur á mjög áberandi stöðum. Það skal játað að
nokkurrar breytingar til hins betra hefur í seinni tíð orðið vart hvað
þetta snertir, en hún er ennþá alltof lítil. Svo slæmt er ástandið í
þessum málum nú, að ekki verður annað séð en að sérstaka
lagasetningu ásamt öflugu eftirlilti þurfi til að koma þessum
málum í viðunandi horf.
Einkum ber að hafa í huga fjögur atriði í þessu sambandi:
1) Velja námum stað á sem minnst áberandi stöðum.
2) Ganga hreint til verks, vinna skipulega og ganga vel um
námuna. Ekki krafsa hér og þar, heldur byggja upp reglulegt stál.