AVS. Arkitektúr verktækni skipulag - 01.12.1997, Síða 29

börnin daglega í skólana. í sumum þeirra hafa
aldrei gist skólabörn nema skyndilega hafi gert
óveður og ófærð. Þessar heimavistir gagnast að
vísu ágætlega í ferðaþjónustunni á sumrin, en það
var náttúrlega ekki upphaflega markmiðið.
Og enn má nefna heilsugæslustöðvar, sem byggð-
ar voru um allt land á tiltölulega fáum árum. Þær
hafa vissulega orðið til mikilla hagsbóta fyrir al-
menning, en hefðu betur verið byggðar af meiri for-
sjálni og fyrirhyggju. Staðlar ráðuneytanna réðu
stærð og búnaði, en tóku alltof lítið tillit til rekstrar-
kostnaðar, og afleiðingin er víða sú, að viðkom-
andi sveitarfélag er að kikna undan þeim kostnaði.
MINNISVARÐAR UM FYRIRHYGGJULEYSI
Rétt er að minna á tvær opinberar byggingar, sem
ættu að vera okkur víti til varnaðar, þótt reyndar
megi efast um að svo verði. Önnur er Þjóðarbók-
hlaðan, sem þjóðin gaf sjálfri sér á hátíðarstundu.
Þessi stórkostlega þjóðargjöf, sem tók áratugi að
byggja, komst ekki á skrið, fyrr en til þess var lagð-
ur sérstakur skattstofn, og þetta glæsilega hús er
þegar farið að kosta miklu meira í rekstri en gert
var ráð fyrir. Hin er Flugstöð Leifs Eiríkssonar,
sem kostaði þjóðina langt umfram efni í byggingu,
eins og reyndar flest okkar stórvirki, og er víðs fjar-
ri að við sjáum fyrir endann á því dæmi. Þar var
hvergi sparað í hönnun né framkvæmdum og eng-
ar áætlanir stóðust, enda stöðugt verið að breyta
meðan á framkvæmdum stóð. Hver nefndin af
annarri hefur reynt að ráða fram úr því skulda-
dæmi. Hvorar tveggja eru þetta glæsilegar bygg-
ingar, sem vekja athygli og þjóna sínu hlutverki að
mörgu leyti vel. Báðar eru þó minnisvarðar um
dæmigert fyrirhyggjuleysi landans, sem sjaldnast
hugsar dæmið til enda, heldur ákveður fyrst og
hugsar ekki fyrr en að framkvæmdum loknum.
„Den tid, den sorg“ er hugsanagangurinn, ef ein-
hver fer að velta vöngum yfir, hvort reksturinn kosti
nú ekki eitthvað, þegar byggingin er risin.
HVERT RÁÐUNEYTI SÝSLAR VIÐ SITT
Ástæða alls þessa er vitanlega sú, að stefnumótun
hefur engin verið. Engin tilraun mér vitanlega hef-
ur verið gerð til þess að skipa framkvæmdum í for-
gangsröð með tilliti til allra þátta er skipt geta máli,
svo sem þróun byggðar, samgangna eða atvinnu-
mála. Hvert ráðuneyti sýslar við sitt, og hvert sveit-
arfélag otar sínum tota. Ef vel ætti að vera þyrfti
langtíma stefnumörkun og skipulagt samráð milli
ráðuneyta til að reyna að tryggja samfelldar fram-
yyPað er vonum seinna, að kallað er eftir
pólitískri stefnu í mannvirkjagerð, því þessi
þjóð hefur verið svo önnum kafin að fram-
kvœma ogfjárfesta síðustu áratugina, að hán
hefur ekki mátt vera að því að hafa stefnu í
þeim efnum
kvæmdir, sem ekki ganga þvert hver á aðra eins
og dæmið með heimavistirnar og vegina. Þá er
nauðsynlegt að stefna að því, að verkefnum Ijúki á
sem skemmstum tíma, svo að fjárfestingar nýtist
sem best. Það er bæði dýrt og heimskulegt að hafa
margar stórar framkvæmdir í gangi í senn, sem
tekur áratugi að Ijúka. Og það þarf að vera á verði
gagnvart mikilmennskuæðinu, sem stundum renn-
ur á hönnuði og aðra framkvæmdaaðila sem virð-
ast standa í þeirri trú, að við séum moldrík stór-
þjóð.
ÞRENGINGAR LEIÐA OFT TIL NÝRRA LEIÐA
Það er vissulega í samræmi við algild vinnubrögð,
að ríkisvaldið skuli hvað eftir annað vinda sér í
skyndilegan niðurskurð framlaga til stofnkostnaðar
svo hundruðum milljóna skiptir á milli ára og ekki
að undra, þótt hönnuðir og verktakar nagi stundum
neglur í skelfingu. Á sama tíma er yfirleitt einnig
samdráttur hjá sveitarfélögunum, og fyrirtæki í
einkarekstri hafa sjaldnast burði til að fylla það
skarð, sem hið opinbera lætur eftir sig með þess-
um hætti. Þannig hefur iðulega verið alltof bratt far-
ið í niðurskurð til framkvæmda á vegum ríkisins og
vafasamur sparnaður ríkissjóðs, þegar allt kemur
til alls. Og ekki síst er það fullkomið tillitsleysi
gagnvart þeim atvinnugreinum, sem fiska á þess-
um miðum, Stökkbreytingar eru sjaldnast til bóta
og alls ekki á þessu sviði.
Hinu má þó ekki gleyma, að þrengingar geta oft
leitt af sér nýjar hugmyndir og nýjar leiðir, aukna
„Ef vel œtti að vera þyrfti langtíma stefnu-
mörkun og skipulagt samráð milli ráðuneyta
til að reyna að tryggja samfelldar fram-
kvœmdir, sem ekki ganga þvert hver á aðra
eins og dœmið með heimavistirnar og veg-
ina.
hagkvæmni og bætt vinnubrögð. Við aðstæður,
sem þannig skapast, sjá menn væntanlega frekar,
hversu brýnt er að hugsa hvert dæmi til enda, áð-
ur en hafist er handa. Slíkar aðstæður kunna að
27