Bændablaðið - 09.02.2023, Blaðsíða 42

42 Bændablaðið | Fimmtudagur 9. febrúar 2023
Matvælaráðuneytið felldi 16. janúar
úr gildi ákvörðun Matvæla-
stofnunar (MAST) um að fyrirtæki
sem flutt hafði inn trjáboli með
berki frá Póllandi skyldi eyða þeim
eða endursenda úr landi.
Aðdragandi málsins er sá að í
nóvember 2021 voru trjábolirnir
fluttir til landsins sem kolefnisgjafi
til framleiðslu á kísilmálmi. Við
afgreiðslu málsins á sínum tíma
leitaði MAST til ýmissa sérfræðinga
sem vinna við þessi mál hérlendis,
meðal annars hjá Skógræktinni,
Náttúrufræðistofnun Íslands og
Umhverfisstofnun. Auk þess var leitað
frekari upplýsinga hjá innflytjanda og
plöntuverndaryfirvöldum í Póllandi
(sem gefið höfðu út heilbrigðisvottorð
fyrir farminn). Eftir að hafa kynnt
sér málið og umsagnir sérfræðinga
ákvað MAST 19. nóvember 2021
að hafna þessum innflutningi og var
innflytjanda gert að farga sendingunni
eða endursenda hana til Póllands.
Innflytjandinn ákvað að kæra þann
úrskurð, sem endaði að lokum með
því, sem fyrr segir, að ráðuneytið
felldi úr gildi kröfu MAST um að
farga skyldi eða endursenda viðinn.
Helstu deiluefni þessa máls
tengjast orðalagi í lögum og hvort
heilbrigðisvottorðið sem fylgdi
sendingunni hafi verið fullnægjandi
fyrir íslenskar aðstæður. Í reglugerð
um innflutning og útflutning
á plöntum og plöntuafurðum
(189/1990) kemur fram að
eingöngu sé heimilt að flytja inn
trjávið með berki, fylgi sendingunni
heilbrigðisvottorð.
Þá er einnig tekið fram að ekki
sé heimilt að flytja inn „villtar
plöntur sem safnað er á víðavangi“.
Rökstuðningur MAST var m.a. sá
að samkvæmt reglugerðinni væri
fortakslaust bann við innflutningi á
trjáviði með berki þar sem trjábolirnir
kæmu af villtum plöntum sem safnað
hefði verið á víðavangi. Það var hins
vegar mat matvælaráðuneytisins að
slíkt ætti ekki við í þessu tilfelli,
enda kæmi fram í vottorði erlendra
yfirvalda að umrædd tré hefðu verið
ræktuð á skógræktarsvæðum þar sem
tré eru felld reglubundið.
Margt leynist
í trjáberkinum
Í nágrannalöndum okkar gilda
strangar reglur um trjávið með berki,
vegna þeirrar hættu sem fólgin er í
slíkum innflutningi.
Helsti ávinningur þess að afbarka
við er að lágmarka hættuna á því að
barkarbjöllur berist til landsins og
sjúkdómar sem þeim fylgja.
Rannsóknir hafa einnig sýnt
að með afbörkun minnka mjög
líkurnar á því að með viðnum berist
aðrir skaðvaldar sem lifað geta
undir berkinum, svo sem ýmsar
skortýtu- (t.d. blaðlýs og barrlýs),
fiðrilda-, bukku- og vesputegundir
sem valda gjarnan miklu tjóni í
skógum. Barkarbjöllur eru meindýr
af ranabjölluætt sem draga nafn sitt af
því að þær verpa í innri lög barkarins.
Lirfur þeirra nærast á berkinum og
mynda í honum göng. Fyrir utan
þetta tjón sem barkarbjöllurnar og
lirfur þeirra valda á trjánum fylgja
þeim oft sveppir sem einnig geta
valdið miklum skaða á trjám og
leitt þau til dauða. Barkarbjöllur og
örverurnar sem fylgja þeim eru nú
eitt alvarlegasta vandamálið sem við
er að etja í skógrækt víða um lönd,
ekki síst á svæðum þar sem trén eru
veik fyrir af öðrum ástæðum, til að
mynda vegna þurrka.
Enn sem komið er hefur engin
barkarbjöllutegund numið land á
Íslandi, eflaust að hluta til vegna
þeirra ströngu reglna sem hér gilda
um innflutning á trjáplöntum.
Nágrannalönd okkar hafa ekki
verið jafnheppin. Í Evrópu geisa nú
alvarlegir barkarbjöllufaraldrar og
er talið að vandamálin af völdum
þeirra eigi eftir að aukast enn í
framtíðinni með áframhaldandi
loftslagsbreytingum.
Sem dæmi má nefna tegundina
Ips typographus, sem hefur nú þegar
dreift sér um stærstan hluta Evrópu og
er m.a. mikil ógn við rauðgreniskóga.
Einnig geta nokkrar barkarbjöllu-
tegundir farið illa með birki og
fleiri trjátegundir sem algengar eru
hérlendis.
Að lokum
Hér á landi eru tiltölulega fáir
skaðvaldar og því eru plöntur hér
sérlega viðkvæmar fyrir landnámi
nýrra meindýra.
Skortur á náttúrulegum óvinum
eykur svo enn getu meindýra til
hraðrar útbreiðslu, eins og hefur
sýnt sig í nýjum skaðvöldum á birki.
Innflutningur á viði með berki eykur
líkurnar á að fleiri nýir skaðvaldar
nemi hér land, ekki síst barkarbjöllur
og fylgisveppir þeirra, sem gæti haft
mjög alvarlegar afleiðingar fyrir
skóga landsins.
Skiptir þá litlu máli hvort trén eru
ræktuð sérstaklega til fellingar eða
vaxa í náttúrulegum skógum.
Í ljósi úrskurðar ráðuneytisins er
nauðsynlegt að skýra regluverk það
sem á við um slíkan innflutning með
það að markmiði að vernda íslenska
skóga.
Brynja Hrafnkelsdóttir,
skordýrafræðingur á
rannsóknasviði Skógræktarinnar og
Edda S. Oddsdóttir,
sviðsstjóri rannsóknasviðs
Skógræktarinnar.
Á FAGLEGUM NÓTUM
Landbúnaðarrannsóknir:
Mikill breytileiki í litum
og litamynstrum
Árið 2020 voru 78,4% fjár skráð
hvít. Svart var algengast af dökkum
litum, eða 12,7%, en mórautt
aðeins 4,2%. Gráar kindur voru
4,4% en grámórauðar einungis
0,3%. Litamynstur koma fyrir á
grunni dökkra lita og var tvílitt
algengast af litamynstrum, eða
5,8% af heildarfjölda 2020.
Þetta er meðal þess sem kemur
fram í yfirlitsgrein um litafjölbreytni
og erfðir lita hjá íslensku sauðfé
sem birtist í nýjasta tölublaði
Náttúrufræðingsins (92. árg. 3-4.
hefti). Höfundar greinarinnar eru
Emma Eyþórsdóttir, Teitur Sævarsson,
Sigurborg Hanna Sigurðardóttir og
Jón Hallsteinn Hallsson.
Litafjölbreytni hjá íslensku sauðfé
er vel þekkt og hefur viðhaldist í
stofninum um aldir, ólíkt mörgum
erlendum fjárkynjum. Í greininni
er lýst þeim breytileika í litum og
litamynstrum sem finnst í íslensku
fé, ásamt líffræði litamyndunar.
Grunnlitir eru hvítt, svart og mórautt,
og litamynstur eru grátt, grámórautt,
golsótt og botnótt ásamt tvílitum þar
sem hvít svæði á dökkum grunni
skapa mikla fjölbreytni. Hvítt er
algengasti liturinn.
Stefán Aðalsteinsson (1928–2009)
skýrði helstu erfðareglur sauðfjárlita á
grunni rannsókna sinna á íslensku fé.
Niðurstöður hans eru þær að litaerfðir
í íslensku sauðfé ráðist fyrst og fremst
af breytileika í genasætunum agouti
(a-genasætið), brown (b-genasætið)
og piebald spotting (s-genasætið).
Ríkjandi samsæta í a-sæti veldur
hvítum lit og eru aðrir litir víkjandi.
Arfgerð í b-sæti ræður svörtum eða
mórauðum lit og er svart ríkjandi.
Víkjandi arfgerð í s-sæti veldur tvílit
á kindum með dökkan grunnlit en
alhvítu í hvítu fé.
Sameindaerfðafræði litamyndunar
í sauðfé er þó flóknari en ætla
mætti út frá erfðareglum Stefáns.
Rannsóknir á því sviði hafa varpað
skýrara ljósi á þau gen sem standa
að baki sauðalitunum, en jafnframt
reynist ekki fullt samræmi á milli
sameindaerfðafræðilegra niðurstaðna
og þeirra erfðareglna sem stuðst er
við í íslenskri sauðfjárrækt. Frekari
rannsókna er því þörf til að upplýsa
málið. Greinin er prýdd fjölda mynda,
m.a. ljósmyndum af fjölbreyttum
litum sauðfjár og skýringamyndum
um erfðir litanna og líffræðina þar
að baki.
Hér má sjá fjögur lömb í mismunandi litum: Alhvítt (ekkert gult), svartgolsótt,
svartbotnótt, arnhosótt og móbotnubíldótt. Myndir / Sigurborg Hanna Sigurðardóttir
Er innflutningur á trjávið með
berki ógnun við íslenska skóga?
Dauð grenitré eftir barkarbjöllufaraldur í Þýskalandi. Mynd / Kolbrún Hrafnkelsdóttir
Brynja
Hrafnkelsdóttir.
Edda S.
Oddsdóttir.
Krókhálsi 9
Sími: 590 2000
Virka daga 9 -17
Laugardaga 12 - 16
PRG86 OHS62
Porsche Taycan rafmagnsbíll
Einn eigandi. Gríðarlega ottur og vel með farinn Cayenne
E-Hybrid plug-in í Platinum útfærslu. Stillanleg lopúðaöðrun,
rafdrið dráttarbeisli, hiti í stýri og framsætum, glerþak,
bakkmyndavél, hæglokun á hurðum, svört xenon framljós,
21” álfelgur og margt eira. – Þessi er frábær í allt.
Verð: 8.490.000 kr.
Nýskráður í maí 2018 | Ekinn 50.000 km.
Einn eigandi. Litríkur bíll með öllu því helsta: Tvílit leður-
innrétting, stillanleg lopúðaöðrun, léttstýri, minni fyrir
bílstjórasæti, hiti í framsætum og stýri, lyklalaust aðgengi, 360°
myndavélaker, litað gler (hita og hljóðeingrandi), Sport chrono
pakki til að auka við sporteiginleika bílsins. – Frábær kaup.
Verð: 13.490.000 kr.
Nýskráður í júní 2021 | Ekinn 27.000 km.
Birt m
eð fyrirvara um
m
ynd- og textabrengl
Hjá Porsche er hægt að kaupa allt að 15 ára verksmiðjuábyrgð.
• Bíllinn helst í fullri ábyrgð eins og um nýja
bifreið væri að ræða
• Endursöluverð bílsins styrkist
• Viðgerðir eru framkvæmdar af
Porsche sérfræðingum
• Aðeins er notast við Porsche varahluti
Porsche Cayenne S E-Hybrid Platinum
Porsche býður árs framhaldsábyrgð
með e†irtöldum bílum: