Ský - 01.12.2013, Page 46

BÆKUR
Guðmundur Andri Thorsson:
Sæmd. JPV 2013.
Arnaldur Indriðason:
Skuggasund. Vaka-Helgafell 2013.
Sæmd byggir að nokkru leyti á sögulegum staðreyndum en víkur víða frá
þeim auk þess að vera fyrst og fremst skáldskapur. Sagan gerist á
nokkrum dögum í desember 1882 og segir af þjóðþekktum mönnum,
tveimur kennurum við Lærða skólann, Benedikt Gröndal og Birni M. Ólsen
og þeim sem standa þeim næst. Guðmundur Andri lýsir hvernig vel
meinandi framfarasinni og yfirvald verður kúgari og harðstjóri. Góðar
fyrirætlanir blandast saman við annarlegar hvatir; þær liggja í loftinu og
brjótast út í yfirgengilegri smásmygli og harðýðgi og forvitni um persónu-
lega hagi þegnanna, í þessu tilfelli skólapiltanna á heimavistinni í Lærða
skólanum. Stuðningsmenn hins mæta læriföður og umsjónarmanns
heimavistarinnarfylgja honum ekki aðeins vegna umbótanna sem hann
hefur í huga heldur ekki síður vegna valdsins og perversjónanna.
Á endanum stendur upp góður maður og stöðvar ósómann og þarf síðan
að gjalda fyrir það. Enginn er saklaus og ef vel er leitað má alltaf finna
bresti hjá þeim sem þarf að fella. Þá er bara eitt örstutt skref yfir til
útskúfunar og refsinga. Fallnir englar heilla en það er ekki síður magnað
að lesa um arftaka Pontíusar Pílatusar sem reyna að gera rétt en ná því
bara ekki fyrir sakir innra og ytra ofureflis sem þeir glíma við.
Sæmd er öll vermd í yl góðra tilfinninga. Þrátt fyrir allt er oftast nær til fólk
sem vill vel og breytir eftir því. Sagan er einkar Ijúflega stíluð og ber eitt
aðalseinkenni góðstexta: að vera þægilegur í munni þegar lesið er
upphátt. Bókarkápan erfalleg eins og Gröndal sæmir. SKY
Skuggasund gerist á tveim tímaplönum. í stríðinu finnst
stúlka myrt við fokhelt Þjóðleikhúsið rétt við endann á
Skuggasundi og í nútímanum liggur gamalmenni, sem
enginn þekkir, látið í nokkra daga í íbúð sinni í fjölbýlishúsi.
Flóvent rannsóknarlögreglumaður og samverkamaður hans,
Vestur-íslendingurinn Thorson, túlkur í hernum, skoða fyrra
málið en hið síðara þau Marta rannsóknarlögreglukona og
Konráð félagi hennar og vinur, lögga á eftirlaunum. Fyrr en
varir tengjast málin og fléttast saman í tíma og rúmi.
Fyrir utan stílinn og spennuna eru tök Arnalds á þjóðfélags-
meinum það sem gefur bókum hans dýpt og gildi.
Kynbundið ofbeldi sem varla var nefnt á nafn, hvað þá sínu
rétta heiti, fyrir nokkrum áratugum var auðvitað sama
vandamálið þá og nú. Upprifjun á ástandinu vekur hroll en
er um leið áminning um að sagan endurtekur sig.
Ofbeldisklám internetsins skyldi þó aldrei vera annarfasi í
„ástandinu"?
Kápan utan um Skuggasund er silfruð og segir ekki neitt
nema að eitthvað fínt sé innan í. Eiginlega er hún andstæða
við texta Arnalds sem er látlaus og smekklegur og fullnægir
þörf hugsandi lesenda fyrir spennusögu. SKÝ
Jón Kalman Stefánsson: Fiskarnir hafa enga fætur. Bjartur 2013.
Jón Kalman leitar að týndum tíma í Fiskarnir hafa enga fætur og lýsir nýliðnum áratugum og tíðaranda þeirra en fer líka lengra aftur í tímann.
Fiann er við fyrstu sýn að lýsa lífinu í íslenskum sjávarþorpum, Keflavík fyrir skemmstu og Norðfirði snemma á síðustu öld. Aðalpersónan Ari er
fremur viðkunnanlegur og næmurá umhverfið og hann er „skáldið" í plássinu Keflavík.
Víða má lesa ástarsögu í Fiskarnir hafa enga fætur en karladrerringur og fautagangur er eins og hin hliðin á peningnum. f allri driftinni og
dugnaðinum er ofbeldiskúltúrinn skammt undan, hvort heldur er við að snúa skrúfuspöðum fiskiflotans eða stela af setuliðinu á Miðnesheiði.
Fítonskraftarnir nýtast oft til ills eins í persónulegum samskiptum gagnvart eiginkonum, samverkakonum í afbrotum, drukknum
unglingsstúlkum og börnum. Karlar beita kröftunum og yfirburðunum alveg fram í andlátið og halda öðrum í helgreipum jafnt í bókstaflegum
sem óeiginlegum skilningi. Lífið gengur eftir höfði þess sem er sterkari og um það þarf ekki að ræða. Jafnvel líkamsleit í tollinum er
framkvæmd af vandvirkni og ánægju þess sem valdið hefur, þekkir þolandann og lýsir skyldum sínum sem knýja hann áfram við starfið.
Jón Kalman hefur í bókinni skrifað einhverja bestu þreytulýsingu sem um geturfrá því Rósa var í heyskapnum í Sumarhúsum og lífsbjörgin í
veði eins og vanalega í hamaganginum á íslandi. Syndir þreytunnar eru oft óútskýranlegar í augum annarra en þess sem er að örmagnast.
Margrét í Norðfirði lifir lengur en Rósa og örþreyta hennar varir ekki bara eina heyskapartíð eða eina meðgöngu heldur árum saman. Lífslíkur
kvenna batna með bættri fæðingarhjálp en Margrét er kúguppgefin og hún skammast sín fyrir uppgjöfina þó hún megi hvergi næðis njóta fyrir
börnunum og gamalmenninu og amstrinu, ein í öllu með dugnaðarforkinn eiginmann sinn á sjónum. Ekki er gott að sjá hvaðan hjálpræði
kemur Ara eða Margréti nema ef til vill í einsemdinni -farsímalaus á ókunnu hóteli eða með því að ganga í sjóinn.
Jón Kalman skrifar vel og hugsar vel og orðar það sem lesandinn getur undrast að hafa ekki hugsað betur sjálfur. Hann höfðar af öryggi til
lesenda sem hafa upplifað þá tíma sem hann lýsir. SKY
46 SKÝ 6. tbl. 2013