Bókasafnið - 01.01.2004, Blaðsíða 25

Kristín Indriðadóttir og Þórhildur S. Sigurðardóttir
Lokaverkefni í
Kennaraháskóla íslands
Greining á heimildaskrám frá árunum 2002 og 2003
háskólastigi er ætlast til þess að nemendur
nái valdi á fræðilegum vinnubrögðum. Til
þess þurfa þeir að ígrunda viðhorf sín, aga
hugsun sína og þjálfast í glímu við verðug
viðfangsefni. Stefnt er að opnu og fordómalausu
hugarfari og öguðum og heiðarlegum vinnubrögðum.
Heimildaskrár eru ákveðinn vitnisburður um viðhorf,
vinnuaðferðir og vandvirkni höfunda. Þær sýna hvar
höfundur hefur leitað fanga, hvaða hugmyndaheimi
hann tengir umfjöllun sína og tilvísanakerfið kemur
upp um hvort heiðarlega er með farið.
Á síðustu árum hefur ýmsum þótt forvitnilegt að
skoða þróun þess hvernig háskólastúdentar nota
vefheimildir í verkefnum sínum. Heimildaskrár eru þá
gjaman greindar og skoðað hlutfall mismunandi
heimilda, skráning þeirra og meðferð almennt. Eftir
því sem notkun efnis á vef vex aukast áhyggjur af
gæðum efnisins, mati á heimildum þykir ábótavant og
þjófnaður á efni af Netinu kemst upp. Skráning
heimilda er oft ónákvæm og erfitt reynist að hafa upp
á þeim eða fmna aftur nokkrum mánuðum síðar.
Svo virðist sem bókasafnsfræðingar hafi mikinn
áhuga á þessu viðfangsefni og skrifi um það til þess að
rökstyðja nauðsyn þess að kenna stúdentum miklu
agaðri vinnubrögð í sambandi við upplýsingaöflun,
mat á heimildum og framsetningu og frágang ritverka.
Raunin er sú (Burton og Chadwick 2000) að menn
greinir á um hver eigi að kenna akademískt
upplýsingalæsi og rannsóknarfærni, ritunarkennarar
eða kennarar 1 einstökum greinum. Niðurstöður
margra kannana benda til þess að það sé æskilegt að
háskólakennarar og starfsfólk bókasafna taki höndum
saman um leiðir til þess að auka færni stúdenta í
þessum efnum (sjá t.d. Bodi 2002, Davis 2002, Herring
2001, Malone ogVideon 1997).
Um hefðbundnar venjur fræðimanna við heimilda-
leit og öflun þeirra hefur ýmislegt verið skrifað (sjá t.d.
yfirlit hjá Lönnqvist 1988 og rannsókn Guðrúnar
Pálsdóttur 2000) en þær eru að breytast eftir því sem
meira efni verður aðgengilegt á vef og fræðimenn
venjast þessum miðli (sjá t.d. Herring 2002). Susan
Davis Herring kannaði 175 fræðilegar greinar í
rafrænum tímaritum frá árunum 1999-2000 og
reyndust 16% heimildanna vera rafrænar heimildir af
fjölbreyttum toga. Þetta var fýrst og fremst „grátt efni“
sem áður hefur oft verið erfitt að nálgast. Þegar greinin
var skrifuð (birt í júlí 2002) reyndist þó ógerlegt að
finna 18% af þessum rafrænu heimildum. Davis (2002)
saknaði 16% heimilda af Netinu sex mánuðum eftir að
ritgerðir voru skrifaðar.
Herring (2001) kannaði viðhorf háskólakennara við
háskólann í Alabama til þess að nemendur þeirra
notuðu heimildir af Netinu. Þótt kennararnir væru
jákvæðir gagnvart Netinu sem tæki til rannsókna vildu
þeir ekki að stúdentar styddust eingöngu við efni
þaðan heldur kröfðust þess að þeir notuðu einnig
prentaðar heimildir. Þeir höfðu áhyggjur af því að
stúdentar væru ekki færir um að meta nákvæmni og
áreiðanleika efnis á Netinu. Grimes og Boening (2001)
könnuðu með viðtölum hvort kennarar og stúdentar
við Shelton State Community College gerðu sömu
gæðakröfur til heimilda sem notaðar væru í
verkefnum. Stúdentar reyndust nota efni hiklaust af
Netinu án þess að vera vissir um gæði þess þótt
kennarar teldu sig gera meiri kröfur. Davis (2002) hefur
í tvígang athugað meðferð heimilda í námsritgerðum
háskólastúdenta í Cornell-háskóla með sérsöku tilliti
til áhrifa vefsins. Samkvæmt niðurstöðum hans
fjölgaði heimildum úr tíu í þrettán (miðgildi) á árunum
1996-2000 og sú fjölgun skýrðist eingöngu af aukinni
notkun á alls kyns fjölbreyttu efni af vef og úr
dagblöðum. Síðara árið (2003) var stúdentum gert að
skila ritgerðum sínum á rafrænu formi. Það virtist
auka líkur á að finna mætti vefheimildir á þeim
slóðum sem vísað var til.
Burton og Chadwick (2000) könnuðu meðal 543
háskólastúdenta í ríkisháskólanum í Oregon hvaða
viðmið þeir hefðu við að meta heimildir í bókasöfnum
og á Netinu. Þeir sem áttu að skrifa rann-
sóknarskýrslur (63% stúdenta) mátu mest að geta
fundið heimildir fljótt og að þær væru auðveldar í
notkun, hvort sem þær væri að finna í safni eða á
Netinu. Bodi (2002) bendir á hve ólíkt stúdentar og
fræðimenn standi að vígi gagnvart rannsóknar- og
BÓKASAFNIÐ 28. ÁRG. 2004
23