Bókasafnið - 01.01.2004, Blaðsíða 45

bærilegrar meðhöndlunar og bókasöfnin fá í sam-
ræmi við GATS-reglurnar. Sambærileg meðhöndlun
mundi fela í sér opinbera styrki og stjórnvöld stæðu
þá frammi fyrir eftirfarandi kostum gagnvart þessum
kröfum:
• styrkja fyrirtæki á sviði upplýsingaþjónustu í
sama mæli og bókasöfnin
• draga úr styrkjum til bókasafna og fjármagna með
því sambærilega styrki við erlend fyrirtæki
• hætta algerlega að fjármagna bókasöfn og komast
þannig hjá því að styrkja fyrirtæki á sviði
upplýsingaþjónustu sem hefja starfsemi í
Kanada4
í ítarlegri skýrslu sem var unnin fýrir Kanadíska
bókavarðafélagið (Shrybman 2001) er sagt að sterk
rök séu fyrir því að líta svo á að almenningsbókasöfn
sinni ekki þjónustu á viðskiptalegum grunni meðan
þjónustan er ókeypis eða á mjög lágu verði. Þegar
hins vegar er farið að taka gjald fyrir suma þjónustu
verður það ekki eins klárt. Eins má búast við að
almenningsbókasöfn verði skilgreind svo að þau séu
í samkeppni, einkum þegar litið er til þjónustu þeirra
á sviði rafrænna upplýsinga.
Þróunin er óneitanlega sú að viðskiptaleg sjónar-
mið eru alls staðar í sókn og það á líka við um heim
bókasafnanna. Ýmisleg viðskiptaleg viðmið eru tekin
upp við rekstur bókasafna og einkaaðilar sækja inn á
það svið eins og önnur. Sums staðar er hafin einka-
fjármögnun við byggingu bókasafna og gera má ráð
fyrir að þrýstingur fari vaxandi á að ákveðin verksvið
verði boðin út. Það verður því sífellt hæpnara að
ofangreind undanþága opinberrar þjónustu eigi við
bókasöfn.
Það er auðvitað umræðuefni út af fyrir sig að hve
miklu leyti bókasöfn eigi að tengjast viðskiptalegum
sjónarmiðum og hagsmunum, það getur kannski
verið eðlilegt í sumum atriðum og öðrum ekki. En að
því leyti sem það kann að vera eðlilegt er líka mjög
mikilvægt að bókasöfnin verði ekki háð GATS-samn-
ingnum ef við viljum ganga áfram út frá hefðbundu
hlutverki og skyldum þeirra.
í 15. kafla GATS-samningsins er fjallað um opin-
ber fjárframlög (subsidies). Þar segir að „undir vissum
kringumstæðum geti opinber fjárframlög haft trufl-
andi áhrif á viðskipti með þjónustu." Gert er ráð fyrir
að aðildarríkin gangi til samninga um hvernig megi
komast hjá slíkum truflandi áhrifum.5 Hugsanlegar
undantekningar frá þessu varða einkum hagsmuni
þróunarlandanna.
Þjónustuflokkar sem snerta bókasöfn
En þótt bókasöfnin heyri undir „Recreational, Culturai
and Sporting Seruices", þá heyrir starfsemi þeirra í raun
undir fleiri liði - einkum menntun.
Þjónustuflokkar sem varða bókasöfn á einhvern hátt:
• On-Iine Information and Data Base Retrieval (flokkur
2CJ (CPC 7523**), undir Telecommunication Services
sem er undirflokkur undir flokki nr. 2, Communi-
cation Services).
• Educational Services (flokkur 5 með undirflokkum).
• Libraries, archives, museums and other cultural services
(bóka- og skjalasöfn, safnastofnanir og önnur
menningarþjónusta) (flokkur 10C (CPC 963),
undirflokkur undir flokki 10, Recreational, Cultural
and Sporting Services).
• Research and Development Services (skiptist í þrjá
flokka: R&D Services on Natural Sciences (CPC 851);
R&D Services on Sociai Sciences and Humanities (CPC
852); Interdisciplinary R&D Services) (CPC 853),
undirflokkur undir flokki nr. 1, Business Seruices.
Ekki er alveg ljóst hvað ísland hefur fellt undir
GATS:
• Skv. upplýsingavef framkvæmdanefndar ESB6
hefur On-line Information and Data Base Retrieval
ekki verið fellt undir GATS, en hins vegar er svo að
sjá skv. Skuldbindingaskrá íslands á skjalavef
WTO7 að Telecommunication Seruices hafi í heild
fellt undir GATS.
• Educational Seruices hefur ekki verið fellt undir
GATS.
• Libraries, archiues, museums and other cultural
seruices hefur verið fellt undir GATS.
• Research and Development Seruices hefur verið fellt
undir GATS með öllum undirflokkum.
Hugsanlega snertir Research and Development
Seruices bókasöfn á einhvern hátt.
Internet-tengd upplýsingaþjónusta kemur t.d.
undir undirflokkinn „On-line Information and Data Base
Retrieual" í flokki nr. 2 „Communication Services".8
Áhrif GATS á hlutverk bókasafna
varðandi upplýsingar á rafrænu formi
í yfirlýsingu EBLIDA frá nóvember 2002 er lögð mikil
áhersla á hlutverk bókasafna varðandi upplýsingar á
rafrænu formi og m.a. vísað til áætlunar ESB um
upplýsingasamfélagið, „eEurope - An Information
Society for all“9. Á sama hátt mætti vísa til stefnu
íslenskra stjórnvalda varðandi upplýsingasamfé-
lagið, svo sem tillögur menntamálaráðuneytisins um
menntun, menningu og upplýsingatækni 1996-1999,
sem birtar voru undir nafninu „í krafti upplýsinga",
en þar er sérstakur kafli sem fjallar um almennings-
bókasöfn. Þar er sérstaklega sett sem markmið að
„almenningsbókasöfn tryggi almenningi aðgang að
tölvubúnaði og upplýsingum á tölvutæku formi, að
Menningarnetinu og öðrum upplýsingum á Inter-
netinu, auk margmiðlunarefnis."
Bent hefur verið á að það sé einmitt á sviði raf-
rænna upplýsinga (auk útlána á myndböndum og
BÓKASAFNIÐ 28. ÁRG. 2004
43