Bókasafnið - 01.01.2004, Blaðsíða 43

Einar Ólafsson
Staða bókasafna gagnvart
alþjóðlegum viðskipta-
samningum
Byggt á erindi á málþingi Upplýsingar 09.10.2003
Þegar hugað er að hugsanlegum áhrifum
GATS-samningsins (General Agreement on
Trade in Services) á bókasöfn og þjónustu
þeirra verður að líta á þjónustu þeirra og
starfsemi í víðu samhengi. Við verðum að hafa í huga
að þjónusta og starfsemi bókasafna varðar ekki
aðeins þann af hinum skilgreindu þjónustuflokkum í
GATS-samningnum1 þar sem þjónusta bókasafna er
sérstaklega nefnd, heldur getur ýmis starfsemi
bókasafna heyrt að einhverju leyti undir aðra þjón-
ustuflokka. Ennfremur þarf að hafa í huga að tækni-
legar og samfélagslegar breytingar hafa haft í för með
sér talsverðar breytingar á starfsemi og þjónustu
bókasafna og þær breytingar halda áfram.
Varðandi mikilvægi hugsanlegra áhrifa GATS-
samningsins og afstöðu okkar til þeirra verðum við
að hafa í huga til hvers við ætlumst af bókasöfnum og
hvaða stefna hefur verið mörkuð um þessa þjónustu.
Ef vilji er til að breyta þeirri stefnu verður auðvitað að
ræða það sérstaklega.
Stefna í málefnum almenningsbóka-
safna
Almenningsbókasöfn á íslandi starfa eftir lögum um
almenningsbókasöfn og taka einnig mið af yfir-
lýsingum UNESCO um almenningsbókasöfn. Hér
skulu aðeins nefnd nokkur lykilatriði sem skipta máli
í þessi samhengi:
í yfirlýsingu UNESCO segir m.a.:
Þjónusta almenningsbókasafns er ueitt á grundvelli
jafnrœðis og jafnrar aðstöðu allra manna án tillits til
aldurs, feynþdttar, kynferðis, trúarbragða, þjóðernis,
tungumáls eða félagslegrar stöðu. Sérstaka þjónustu
og efni skal hafa á boðstólum fyrir þá sem ekki geta
nýtt sér reglubundna þjónustu bókasafnsins af ein-
huerjum orsökum, til dœmis minnihlutahópa, fatlaða
ogfólk á sjúkrastofnunum eða ífangelsum. [...]
Safnkostur og þjónusta eiga hvorki að lúta hugmynda-
frceðilegri, stjórnmálalegri eða trúarlegri ritskoðun né
þrýstingifrá viðskiptalegum hagsmunaaðilum. [...]
í grundvallaratriðum á aðgangur að aimenningsbóka-
söfnum að vera ókeypis.
Almenningsbókasafnið er rekið á ábyrgð sveitarfélags
eða ríkis. Það skal styrkja með sérstakri lagasetningu
og fjármagna með framlögum frá ríki eða sveitar-
félögum.
í fyrstu grein laga um almenningsbókasöfn segir
svo:
Almenningsbókasöfn eru upplýsinga- og menningar-
stofnanir. Hlutverk þeirra er að ueita fólki, bœði börn-
um og fullorðnum, greiðan aðgang að fjölbreyttum
bófeafeosti og öðrum miðlunargögnum, þar á meðal
töluubúnaði og upplýsingum á tölvutœkuformi. [...] Er
öllum sveitarfélögum sfeylt að standa að slíferi þjón-
ustu í samrœmi við þessi Iög.
í 2. grein eru almenningsbókasöfn skilgreind svo
að þau séu annars vegar bókasöfn fyrir almenning
sem sveitarfélög reki en hins vegar bókasöfn á
sjúkrahúsum, dvalarheimilum aldraðra og fangels-
um sem rekin eru af hlutaðeigandi stofnunum. í 9.
grein er kveðið á um að „Framlög til almenningsbóka-
safna skulu ákveðin í árlegri fjárhagsáætlun sérhvers
sveitarfélags."
í yfirlýsingunni og lögunum er skýr sú stefna að
almenningsbókasöfn skulu „efla frjálsan og óheftan
aðgang almennings að upplýsingum og þekkingar-
miðlum“ svo vitnað sé beint í lögin, og ennfremur að
sveitarfélög eða aðrir opinberir aðilar beri ábyrgð á
þessari þjónustu og í lögunum er beinlínis sagt að
almenningsbókasöfn skuli rekin af sveitarfélögum.
BÓKASAFNIÐ 28. ÁRG. 2004
41