Bókasafnið - 01.01.2004, Blaðsíða 47

aðilum verði kleyft að krefjast opinberrar fjármögn-
unar. Það er grundvallaratriði að opinberir styrkir og
önnur form beins eða óbeins stuðnings verði áfram
undanskilið í hætti 3. Það er álit okkar að hvers kyns
skuldbindingar undir GATS geti ógnað starfsemi og
framtíðarþróun bókasafna sem rekin eru fyrir
almannafé. Bókasöfn þurfa á vernd að halda til að
tryggt sé að þau geti gegnt hlutverki sínu.
Yfirlýsing IFLA um Alþjóðaviðskipta-
stofnunina
Árið 2001 gaf IFLA út yfirlýsingu um afstöðu sína til
Alþjóðaviðskiptastofnunarinnar, „The IFLA Position
on The World Trade Organization". Hér fylgir stuttur
útdráttur úr þessari yfirlýsingu:
Þeir samningar WTO sem helst geta skipt máli
fyrir bókasöfn eru GATS og TRIPS.
Bókasöfn eru í almannaþágu (public good). Þau
eru félagslegar stofnanir sem er ætlað að tryggja
aðgengi almennings að sem fjölbreyttustum upplýs-
ingum og hugmyndum án tillits til aldurs, trúar-
bragða, líkamlegrar eða andlegrar heilsu, félagslegrar
stöðu, kynþáttar, kyns eða tungumáls.
Bókasöfn af ýmsu tagi mynda net sem þjónar öllu
samfélaginu, allt frá landsbóka- og rannsóknarbóka-
söfnum til almenningsbókasafna og skólabókasafna.
Til að tryggja mannlega tjáningu og möguleika ein-
staklinganna á að afla sér og nýta sér upplýsingar og
hugmyndir er grundvallaratriði að vel sé búið að
bókasöfnum.
Það eru vaxandi líkur á að ákvarðanir WTO muni í
framtíðinni beint eða óbeint hafa áhrif á þróun
þjónustu bókasafnanna, sérstaklega í stofnunum
sem reknar eru án arðsemissjónarmiða.
Þótt WTO sé sýnilegust meðan á ráðherrafundum
stofnunarinnar stendur með tilheyrandi mótmæla-
aðgerðum er starfsemi hennar stöðug og ákvarðanir
teknar án þess að almenningur verði var við hana.
Það sem gerir WTO einstaka er hversu ákvarðanir
hennar eru bindandi. IFLA hvetur félaga sína til að
afla sér upplýsinga um þróun samninga WTO og
halda fram hagsmunum bókasafnanna og skyldra
málefna eins og mögulegt er.
GATS-samningarnir hafa í sér fólgna möguleika á
að opna allt efnahagslíf einstakra landa, þar með
talið opinbera þjónustu, fyrir samkeppni erlendis frá.
Hægt er að setja upp fyrirtæki í öllum aðildarríkjum
til að keppa við opinbera þjónustu. í slíkum tilvikum
geta erlend fyrirtæki vísað til opinberra styrkja sem
slík þjónusta nýtur og krafist jafnréttiskjara (national
treatment).
Rétt er að þýða 7. lið yfirlýsingarinnar orðrétt:
„GATS-samningurinn á ekki við um „þjónustu
sem stjórnvöld veita (services supplied in the
exercise of government authority)". Gagnrýn-
endur hafa haldið því fram að WTO muni túlka
þessa klausu mjög þröngt. í GATS-samningnum
sjálfum segir að „með þjónustu sem stjórnvöld
veita er átt við sérhverja þjónustu sem hvorki er
veitt á viðskiptalegum grundvelli né í samkeppni
við einn eða fleiri veitendur þjónustu". Með til-
komu aðila sem veita einstökum notendum
fræðslustofnana (educational services) og almenn-
ingsbókasafna rafræna þjónustu í hagnaðarskyni
(for profit on-line content providers) eykst hættan
á að GATS komi inn á vettvang hefðbundinnar
bókasafnaþjónustu. Meðan hugtakið „samkeppni"
virðist vera saklaust gæti þetta haft þær afleið-
ingar að grafið verði undan þeim styrk sem
opinber bókasöfn, hvort sem þau þjóna landinu
öllu eða einstökum sveitarfélögum, hafa af opin-
berum fjárframlögum. Án opinberra framlaga er
stofnað í hættu hlutverki bókasafnanna sem lýð-
ræðislegra stofnana sem veita aðgang að sem
fjölbreyttustu efni sem endurspeglar fjölbreyti-
leika samfélagsins."
Þá er vakin athygli á að á árinu 2001 höfðu 13 ríki
(þ.á.m. ísland) skuldbundið sig til að hefja viðræður
um „bóka- og skjalasöfn, safnastofnanir og aðra
menningarþjónustu". Jafnframt er bent á að þar sem
ýmis sérstök þjónusta bókasafnana geti fallið undir
aðra flokka, svo sem samskipti (communications)
(„on-line information and data retrieval; electronic
data interchange"), sé hugsanlegt að fleiri ríki muni
taka upp viðræður á grundvelli GATS-samningsins
sem muni hafa bein áhrif á bókasöfnin. Þess vegna
skorar IFLA á félaga sína að standa vörð um gildi
bókasafnanna. Alla viðleitni til að auka viðskipta-
frelsi varðandi þjónustu sem bókasöfn, sem ekki eru
rekin á arðsemisgrundvelli, veita, verður að ræða
opinskátt og mikilvægt er að hvetja til að opinberum
stuðningi við hefðbundin bókasöfn verði ekki ógnað.
Þá er vikið að TRIPS-samningnum í ályktuninni.
Bent er á að TRIPS-samningurinn varði Bern-samn-
inginn og aðra samninga sem heyra undir World
Intellectual Property Organization (WIPO). TRIPS
getur beint og óbeint hróflað við stefnu og löggjöf
einstakra ríkja varðandi höfundarrétt (copyright). Það
er hætt við að WTO muni láta almannahag víkja sé
um viðskiptahagsmuni að ræða varðandi höfundar-
rétt. IFLA hvetur félaga sína til að gæta hagsmuna
bókasafnanna og notenda þeirra varðandi þessi mál.
IFLA mun vinna að því með þjóðlegum og alþjóð-
legum hópum á menningarsviðinu að mynda banda-
lög til að stuðla að því að þróun menningarstarfsemi
á þjóðlegum og svæðisbundum grundvelli verði
viðurkennd og vernduð. Markmið slíkra bandalaga er
sköpun menningarlegrar fjölbreytni og að hvetja til
þess að margvíslegar raddir hljómi í stað einsleitrar
og hnattvæddrar menningarframleiðslu sem er
stjórnað af fjármálaöflum og fyrirtækjum.
BÓKASAFNIÐ 28. ÁRG. 2004
45