Heima er bezt - 01.03.2003, Qupperneq 4

■í'5>; ... :s|?9j» ?
Agcetu lesendur.
Ein er sú stétt fólks, sem nánast alveg er horfin úr ís-
lensku þjóðfélagi, eða þá hefur tekið upp alveg nýja
háttu, sem við greinum ekki til þeirrar stéttar lengur, og
það eru flakkararnir eða förufólkið, sem af einhverjum
ástæðum hafði flosnað upp, annaðhvort sökum fátæktar,
veikinda einhvers konar eða því sem áður var kallað
„ófeiti“, en myndi í dag leggjast út sem hungur.
Þessi stétt, sem á sínum tíma þjónaði talsverðu hlut-
verki, hvað varðaði fréttaflutning og jafnvel ígrip til
vinnu á stöku bæjum, mátti sæta þeim örlögum á tíðum,
að verða úti á ferð sinni milli bæja og héraða, og hefur
sjálfsagt ekki þótt alltaf stór frétt þegar slíkt gerðist, þó
auðvitað sé ekki hægt að alhæfa um slíkt, en oftast var
þetta fólk einstæðingar og sérlundað.
Ég get ekki varist því, þegar ég heyri í fréttum að tugir
og stundum hundruðir manna og kvenna, hafi haldið upp á
hálendi landsins, til bjargar einum eða fleirum einstakling-
um, sem þangað hafa haldið sér til skemmtunar og átaka
við íslenska náttúru, hvað sem veðurspám og öðrum
möguleikum til nútíma fyrirhyggju líður, að hugsa til þess
hversu óskaplega tímarnir hafa nú breyst. Ég leyfi mér að
efast um að það hafi verið algengt á fyrri tíð að brotist
væri út í vitlaust veður og ófærð til bjargar slíkum einstak-
lingi á öldum áður, þó tilefni ferða hans væri að mörgu
leyti meira og honum óviðráðanlegra, enda vissi fólk
kannski sjaldnast að viðkomandi væri yfirleitt á ferð úti.
Þetta er að sjálfsögðu breyting til batnaðar og ekkert er
verðmætara en mannslífið og sjálfsagt að spara engu til
sé þess kostur að bjarga því, hvernig svo sem aðstæðurn-
ar hafa orðið til. En spurningin gæti allt eins verið sú
hvort flakkarastéttin sé ekki til ennþá í einhverri mynd þó
ólíku sé saman að jafna.
Förufólkið var ekki alltaf vinsælir gestir, þó einhverjar
undantekningar hafi verið þar á, því innan þessa hóps var
margur misjafn sauðurinn, eins og alls staðar er í mann-
legu þjóðfélagi.
Förumenn voru við líði allt fram á miðja síðustu öld þó
þeir væru ekki orðnir margir þá. Líklega hefur þessi stétt
verið fjölmennust um og upp úr Móðuharðindunum,
þeim miklu hörmungum sem þá gengu yfir þjóðina.
Þorsteinn Antonsson segir í bók sinni Skyggni, frá ævi
Jóns nokkurs Norðmanns, sem uppi var á fyrri hluta síð-
ustu aldar, fæddur rétt fyrir aldamótin 1900. Jón er því af
þeirri kynslóð sem einna síðast hefur veruleg kynni af
förufólki og segir hann lítils háttar af kynnum sínum við
það fólk í bókinni. M.a. segir hann frá förumanni sem
jafnan var kallaður Jóhann beri, en hét fullu nafni Jóhann
Helgason, og var fyrrverandi bóndi í Vestur-Húnavatns-
sýslu. Hann mun hafa lent á skjön við sveitarsiðferðið í
heimabyggð sinni vegna þess að, eins og Þorsteinn orðar
það, „hann raðtengdi ástina eins og annað að hætti ein-
hverfra; Jóhann hélt við tvær konur samtímis án þess
nokkurn tíma að skilja sekt sína í augum heimsins. Neit-
aði eiginkonan að taka við Jóhanni er hann hugðist gera
gott úr málum. Jóhann slitnaði þá alveg úr samhengi við
veruleika venjulegri manna og gerðist flakkari.“
Lýsing Jóns Norðmann á persónu og framgangi Jó-
hanns bera er býsna ítarleg og segir hann þar m.a., efitir
að hafa lýst útlitseinkennum hans:
„Á höfði bar hann mórauðan flókahattgarm og stóð
hvítt hárstrígið niður undan honum. Um hálsinn bar hann
hnappheldu, fléttaða úr hrosshári og hneppta saman. Upp
á hana voru þræddir margir smáir pinklar, sumir úr
pokastriga en aðrir úr mórauðu vaðmáli. Voru þeir af-
langir og stóðu endar þeirra í allar áttir út ffiá herðum
hans, brjósti og hliðum.
Allir voru þeir úttroðnir af einhverju, sem ég vissi þá
ekki hvað var, en Jóhanni var mjög annt um þá og mátti
enginn snerta á þeim. Síðar fékk ég að vita að aðalinni-
hald pinklanna var hárið af Jóhanni, sem hann safnaði
saman í þá til þess að vera viss um að enginn gæti notað
[það] til að gera honum illt með göldrum, því að hann
mun hafa trúað því að ýmislegt illt mætti gera sér með
göldrum. I sumum pinklunum mun líka hafa verið eitt-
hvað af bókum innan um hárið og svo örlítið af peningum
í sumum.
Þetta var nú aleiga hans og allur farangur. Að ofan var
hann klæddur síðum, gömlum treyjugarmi, sem var allur
gauðrifinn og hékk í ótal skufsum svo að víða sá í fóðrið
og sums staðar inn úr því. Um mittið girti hann sig með
reiptaglsspotta úr hrosshári og héngu stundum nokkrir
pinklar við þann spotta.
Buxurnar voru allar gauðrifnar svo að víða sá þar í
hann beran, bæði á rassinum og svo að framan. Hélt hann
þá oft með lúkunum fyrir stærstu götin. Af þessu mun
hann hafa hlotið auknefnið „beri“.
Sokkar hans voru girtir utan yfir buxumar og voru þó
víða í sundur. Á fótunum bar hann íslenska skinnskó,
sem allir voru götóttir.
Framhald á bls. 138