Læknaneminn - 01.12.1976, Blaðsíða 39

Aðalatriðið: Hvetuer er einstahlingur
í teigundinni ffomo sapiens persóna?
Grundvallarspurningin er þessi: Hvaða eiginleika
verður eitthvað aS hafa til þess að verða persóna,
þ. e. til þess að hafa fullan rétt til h'fs? Tooley kem-
ur með eftirfarandi fullyrðingu sem svar: Lífvera
hefur fullan rétt til lífs aðeins ef hún heíur hug-
myndina um varanlegt sjálf, sem skynjar og hugsar,
og trúir að hún sé slíkt sjálf. Þessa fullyrðingu kall-
ar Tooley „sjálfsvitundarkenningu" (self-conscious-
ness requirement). Einföldustu rökin fyrir henni
eru: AS eigna einstaklingi rétt er að skuldbinda aðra
einstaklinga til að framkvæma, eða stilla sig um að
framkvæma einhverja hluti. Samt eru skyldurnar
skilorðsbundnar, þ. e. eru háðar ákveðnum óskum
þess einstaklings, sem eignaður var rétturinn. Þetta
felur í sér eftirfarandi skilgreiningu: „A hefur rétt
til X“ er gróft sömu merkingar og „Ef A óskar eftir
X þá eru aðrir skyldugir að framkvæma ekki hluti
sem sviplu hann X“. Flestir mundu ætla að meðvit-
undarástand þyrfti til að óska eftir einhverju, en
einnig mætti segja að vél „óskaði eftir“ endur-
hleðslu á rafgeymi sínum. Þess vegna er þörf á ná-
kvæmari skilgreiningu: „A hefur rétt til X“ er gróft
sömu merkingar og „A er sjálf, A er fær um að óska
eftir X, og ef A óskar eftir X, þá eru aðrir skyldugir
aS framkvæma ekki hluti sem sviptu hann X.
Næsta skrefið í rökfærslunni er að heimfæra skil-
greininguna á rétt til Hfs.
Því miður er orðatiltækið „réttur til lífs“ ekki
gott þar eð það gerir ráS fyrir að rétturinn taki til
áframhaldandi tilveru lífverunnar. Hægt er að sýna
fram á að þetta er ekki rétt með því að taka til at-
hugunar mögulegar leiðir til að brjóta rétt einstakl-
ingsins til lífs. Tökum sem dæmi að með framtíðar-
tækni væri hægt að breyta starfsemi heilans í full-
orðnum manni þannig að algerlega nýr persónuleiki
kæmi fram. I tilviki sem þessu segði maður að ein-
staklingi hafi verið eytt, að réttur fullorðins manns
til lífs hafi verið rofinn, jafnvel þótt engin lífvera
hafi verið drepin. I stað A hefur „rétt til lífs“ setj-
um við því „A hefur rélt til að halda áfram að vera
til sem sjálf“. Þetta hefur gróft sömu merkingu og
„A er sjálf, A er fær um að óska sér að það áfram,
og ef A óskar sér þess þá eru aðrir skyldugir að
framkvæma ekki hluti, sem sviptu hann því.
Lokastigið í rökfærslunni er einfaldlega spurning-
in um, hvað sé um að vera ef eitthvað er fært um að
óska eftir að halda áfram að vera sjálf.
Grundvallaratriðið hér er að óskir þær sem hlutur
getur haft eru takmarkaðar af hugmyndum hans.
Niðurstaðan er því sú að lilutur getur ekki óskað
eftir að sjálf sé til, nema hann hafi hugmyndina um
slíkt sjálf. Auk þess getur hlutur ekki óskað eftir að
hann sjálfur haldi áfram að vera til sem sjálf nema
hann trúi því að hann sé þess konar sjálf.
Gaynrýni á aðrar tillöyur
Það sem lagt er til grundvallar þegar álitið er full-
komlega rangt að eyða einhverju sem mun þróast yf-
ast yfir í fullorðinn einstakling af tegundinni Homo
sapiens er þetta: a) frjóvgun, b) myndun á mennsku
formi, c) byrjun sjálfkrafa hreyfinga fósturs, d) að
geta verið lífeðlisfræðilega óháður, e) fæðing. Sam-
svarandi siðalögmál þessara fimm atriða eru: 1)
Fullkomlega rangt er að drepa lífveru, meint frá ok-
frumu og áfram, sem tilheyrir tegundinni Homo sap-
iens. 2) Fullkomlega rangt er að drepa lífveru sem
tilheyrir Homo sapiens og hefur myndað mennskt
form. 3) Fullkomlega rangt er að drepa lifveru sem
tilheyrir Homo sapiens og er fær um sjálfkrafa
hreyfingar. 4) Fullkomlega rangt er að drepa lífveru
sem tilheyrir Homo sapiens og er fær um að lifa
utan móðurkviðar. 5) Fullkomlega rangt er að
drepa lífveru sem tilheyrir Homo sapiens og er utan
móðurkviðar.
Fyrsta athugasemdin er sú að ef hugtakinu Homo
sapiens væri sleppt úr ofanskráðum lögmálum þá
ættu þau við um öll dýr (nema lögmál 2).
Onnur athugasemdin er sú að ekkert þessara
fimm lögmála er í raun hægt að líta á sem grundvall-
ar siðalögmál þar eð tegundarmunur er ekki sið-
ferðilega marktækur munur fremur en munur á litar-
hætti manna.
Athugum nú ástæðurnar fyrir því að b)-e) hafa
ekki siðferðilega þýðingu.
Byrjum á d) og e). Sú staðreynd að lifvera er
ekki lífeðlisfræðilega háð annarri, eða er fær um að
vera líðeSlisfræðilega óháð, er greinilega óháð því
hvort lífvera hefur rétt til lífs. Tökum dæmi um Sí-
ams-tvíbura sem hafa lært að tala. Maður segði ekki
LÆKNANEMINN
33