Læknaneminn - 01.12.1978, Blaðsíða 45

1. Þeir sjúkdómar, sem vitaS er að erfast með
þessum máta (t. d. hæmophilia og phenylke-
tonuria), eru sjaldgæfir en sykursýki er algeng.
2. Mælingar á blóðsykrum við hóprannsóknir
höfðu staðfest, að engin skýr og ákveðin mörk
eru milli eðlilegra og sjúklegra blóðsykra. Af-
gerandi skil milli heilbrigðra og sjúkra er hins
vegar einkennandi fyrir erfðamáta þess sjúk-
dóms, sem ræðst af einu geni.
3. Tíðni sjúkdómsins reyndist aðeins um hluti
áðurnefndrar tíðni, sem kæmi fram, ef sjúk-
dómurinn lyti þessum erfðamáta. Þannig kom
sjúkdómurinn t. d. ekki fram í öllum afkvæm-
um foreldra, sem bæði eru sykursjúk, heldur
aðeins í um 25% þeirra.
Þegar hér var komið, höfðu allir aðrir hugsanleg-
ir erfðamátar verið árangurslaust gagnkannaðir og
ljóst þótti, að erfðamáti sjúkdómsins yrði ekki
greindur, fyrr en erfðamark hans fyndist.
Ýmsar spurningar voru þegar á lofti, og rann-
sóknir tóku nýja stefnu. Hafði hugsanlegt framlag
umhverfis í sjúkdómsorsökinni verið vanmetið?
Fyrri rannsóknir höfðu sýnt mjög ófullkomna sam-
svörun (báðir sykursjúkir) meðal eineggja tvíbura,
og aldrei hafði verið sannað, að sú samsvörun ykist
síðar. Réðst sjúkdómurinn ekki af einu geni eins og
talið hafði verið, heldur voru að verki samlæg áhrif
margra og mismunandi gena? Ábending var dreif-
ing blóðsykra í þjóðfélaginu án ákveðinna marka
milli eðlilegra og sjúklegra, svo og hin lága tíðni
sjúkdómsins í afkvæmum foreldra, sem bæði voru
sykursjúk. Var hækkaður blóðsykur í raun aðeins
sameiginlegt teikn ýmissa ólíkra orsaka, bæði erfða
og umhverfis, líkt og blóðleysi er samnefnari margra
orsaka?
Hugmynd sú, að hugsanleg aðild umhverfis hefði
verið vanmetin, reyndist hafa við nokkur rök að
styðjast vegna niðurstöðu nýrrar og umfangsmikill-
ar rannsóknar á eineggja tvíburum. Eineggja tví-
burar hafa, eins og áður er vikið að, nákvæmlega
sömu genin. Ef sykursýki réðist einvörðungu af erfð-
um, kæmi hún því ávallt fram í báðum, en kæmi hún
fram í öðrum, en ekki hinum, hlyti hún að ráðast af
umhverfi að einhverju eða öllu leyti. Niðurstaða
rannsóknarinnar var sú, að þegar hinn sykursjúki
tvíburi var insulinþurfandi, kæmi sjúkdóm-urinn
ekki fram í hinum, í helmingi tilvika, en þegar hinn
sykursjúki var ekki insulínþurfandi kom sjúkdóm-
urinn ávallt fram í báðum; úrslit, sem þóttu gefa
sterkan grun um, að erfð gæti ekki verið afgerandi
í sykursýki insulinþurfandi sjúklinga, en að hún
gæti verið afgerandi í sjúkdómi hinna, sem ekki eru
insulinþurfandi — og þar með, að orsakir sjúkdóms-
ins gætu verið ólíkar.
Þessar niðurstöður, og fréttir um, að mótefni
hefðu fundist í blóði margra insulinþurfandi sykur-
sjúkra, bæði gegn eyjavef brissins og vissum veir-
um, varð kveikjan að afdrifaríkum rannsóknum á
vefjaflokkum sykursjúkra.
Þáttur HLA mótefnavaka
Á yfirborði flestra fruma líkamans eru mótefna-
vakar (antigens), sem nefnast HLA (skammstöfun
á Human Leucocyte Antigen). Þegar hafa fundist
yfir 50, og er þeim skipað, mismunandi mörgum,
í 4 hópa. Skipan þeirra ákvarðast af samstæðum
genum á sama stað á litningi nr. 6 og eru staðir
þessir nefndir A, B, C og D (mynd 1). Þeir erfast
sem par, eitt frá hvoru foreldri og getur fjöldi erfða-
gerða verið mikill. Flokkun flestra mótefnavakanna
er áþekk flokkun blóðflokka og nefnist hún öðru
nafni vefjaflokkun vegna mikilvægis þeirra við
vefjaflutning; en einnig eru HLA genin i mjög nán-
um tengslum við gen þau á sama svæði á litningun-
um, sem talin eru fara með höfuðstjórn ónæmis-
varna líkamans gegn innra sem ytra áreiti (t. d.
sýklum og framandi proteinum).
LITNINGUR 6
PGM, GLO
Cent romere
C2
-15cM---1
HOcM—| |—
HLA
------»
■ ~20cM-
rC8,0f, Ch.Rg
HLA '
0
i ~n.fi cm 1
HLA HLA ' HLA
0 C A
-0.8 cM
-----CA
%
0.0 cM
0.2cM
Pg5
Mynd 1. Sjá texta.
LÆKNANEMINN
35