Læknaneminn - 01.12.1978, Blaðsíða 49

tímaminni eru viðkvæmar gagnvart allri utanað-
komandi truflun, eru truflanir varðandi langtíma-
minni frekar bundnar upprifjun (sbr. þó styrktar-
kenninguna síðar). Til að ná til upplýsinga geymd-
um í langtímaminni, þurfum við einhverja vísbend-
ingu (clue) eða nánast skráningarnúmer skjalsins,
sé líkingunni við skjalasafn haldið áfram. Þar sem
vísbendingar um það hvar skjöl er að finna, kunna
að vera óljósar, getur verið að við drögum fram vit-
laust skjal eða alls ekki neitt. Tilgátur hafa komið
fram á seinni árum, að upplýsingar sem fara fyrst
í skammtímaminnið, séu þýddar, flokkaðar (ooded)
eða þeim breytt þar í annað form áður en þær kom-
ast í langtímaminni. Þessar tilgátur eru merkar og
tengja minnisstarfsemina ýmsum málvísindalegum
fyrirbrigðum og rannsóknum á málskynjun og mál-
hæfni.
A eitt fyrirbrigði enn má minnast sem þessu við-
kemur. Ymislegt bendir til þess að þá loks er upplýs-
ingar eru komnar í langtímaminni, þurfi þær ákveð-
inn tíma tii að styrkjast þar, eigi þær að munast til
langframa. Þessi kenning hefur verið kölluð styrkt-
arkenningin (consolidation theory). Hún felur í sér
að um nokkurn tíma eftir að nýjar minnisslóðir
(memory traces) verða fyrst til í langtímaminni,
séu þær viðkvæmar gagnvart truflun. Við höfuð-
áverka muna menn oft ekki atburði rétt fyrir slysið
(retrograde amnesia) nokkrar mínútur, klukkustund
eða lengur. Ekki er óalgengt að menn muni alls ekki
eftir því, hvað valdið hafi slysinu. Þetta hefur verið
rannsakað á tilraunastofum með dýr. Fyrst er dýr-
inu kennt eitthvað verkefni, stuttu síðar er því gefið
rafmagnsstuð. Að lokum er athugað að nokkrum
dögum liðnum hversu dýrið man af upprunalega
verkefninu. I ljós kemur að það sem er ákvarðandi,
er hversu stuðið er gefið fljótt eftir námið. Sé það
gefið strax að loknu námi, man dýrið ekkert. Nokk-
urra mínútna h'lé á milli náms og stuðs jók það
sem munað var nokkrum dögum síðar. Og eftir því
sem þetta hlé varð lengra, var minni á verkefnið
betra. Klukkustundar hlé gerði dýrinu kleift að
muna allt verkefnið nokkrum dögum síðar. Af þessu
virðist ljóst, að minnishleðsla (storage) í langtíma-
minni krefst ákveðins tíma til að styrkjast. Ýmis
lyf virðast flýta þessum styrktartíma, t. d. ampheta-
mine.3
Iflinnisíruflanir of/ heilashetnnidir
Það hefur aldrei verið unnt að finna minninu
stað í neinum ákveðnum hluta heila, heldur hafa
skemmdir á mismunandi stöðum í heila breytilegar
minnistruflanir í för með sér.
Ákveðin almenn skilyrði þurfa að vera til staðar
svo að minnisstarfsemi og skynúrvinnsla geti átt sér
stað. Truflun í heilastofni og posterior thalamus hef-
ur í för með sér almennt minnkaðan cortical tonus
eða jafnvel coma og er ljóst að formatio reticulars
verður að vera starfhæf til að einhver lágmarks
minnisstarfsemi eigi sér stað. Að auki getur þrýst-
ingur einhvers staðar á heila gert það að cortical
tonus minnkar.
Minnkaður cortical tonus hefur í för með sér ekki
aðeins minnkað minni, heldur almennt minnkaða
starfsgetu heilans. Athuganir á sjúklingum með
heilaskemmdir og rannsóknir á dýrum hafa leitt í
Ijós að heilaskemmdir valda nánast alltaf einhverj-
um minnistruflunum. Eðli þessara truflana eru hins
vegar nokkuð mismunandi eftir því hvaða heilakerfi
eru trufluð. Kerfisbundnar prófanir hafa leitt í ljós
tvenns lags minnistruflanir: annars vegar vegna
skemmda í miðlægum heilakerfum eða axial forma-
lion og er þá talað um „axial amnesias“ hins vegar
minnistruflanir vegna skemmda í heilaberki, þ. e.
„cortical amnesias“. Þessar tvenns lags minnistrufl-
anir verða nú ræddar nokkuð.
„Axial amnesias“
Álitið hefur verið lengi að skemmdir í svokölluðu
Papez neti eða limbiska kerfi valdi svokölluðu „am-
nesic syndrome“. Papez netið er, sé þróun tegundar-
innar höfð í huga, gamalt heilakerfi og tengir gagn-
augablaðið (lobus temporalis) við forheila (lobus
frontalis). Þessi tengsl eiga sér stað um hippo-
campus, fornix, corpus mammillare, Vicq d’Azyr
stöngul, anterior nucleus í thalamus og gyrus cin-
guli. Papez (1937) áleit þetta net vera nauðsynlegt
fyrir tilfinningalíf mannsins.
Nú um langa hríð hefur það verið álitið nauðsyn-
legt við minnishleðslu (storage) og upprifjun (þ. e.
nauðsynlegt öllu námi). Hins vegar hefur reynst
erfitt vegna nálægðar þessa kerfis við önnur að átta
sig nákvæmlega á staðsetningu skemmda innan þessa
LÆKNANEMINN
39