Læknaneminn - 01.12.1978, Blaðsíða 46

ViS HLA flokkun sykursjúkra hefur nú uppgötv-
ast, að náin tengsl ríkja milli insulinháSrar sykur-
sýki og ákveSinna HLA mótefnavaka, en aS ekkert
samband er milli HLA kerfisins og þeirrar sykur-
sýki. sem ekki er insúlinháS. Þeir HLA mótefnavak-
ar, sem þegar eru þekktir aS þessum tengslum, eru, í
þjóSum skyldum okkur, 5 talsins, 3 frá B staS litn-
ingsins og 2 frá D. Fylgnin er mest meS D mótefna-
vökunum og finnast annar eSa báSir í yfir 80%
insulinþurfandi sykursjúkra, en í aSeins 24% heil-
brigSra, og er hlutfallsleg áhætta hinna síSarnefndu
talin um sjöföld.
Þessi uppgötvun markar tímamót. Vegna eSli
þessara tengsla sykursýki og HLA kerfisins og ná-
inna tengsla hins síSarnefnda og gena ónæmis-
varna líkamans, þykir sýnt, aS eitt eSa fleiri HLA
tengd gen á litningi nr. 6 gegni nauðsynlegu hlut-
verki í orsök insulinháSrar sykursýki. Jafnframt er
ljóst, aS án utanaSkomandi áhrifa er þáttur HLA
mótefnavakanna ekki nœgjanlegur til aS framkalla
sjúkdóminn. ÞaS sanna hinir heilbrigSu, sem hafa
viSkomandi mótefnavaka, og áSurnefndar tvíbura-
rannsóknir, sem sýndu litla samsvörun. MeS öSrum
orSum: InsulinháS sykursýki erfist ekki sem slík;
tilhneigingin erfist en umhverfisþættir eru mótefna-
vökunum nauSsynlegir til aS sjúkdómurinn komi
fram. Loks má ráSa af þessum niSurstöSum, aS in-
sulinháS sykursýki og sykursýki sem ekki er insulin-
háS séu tveir mismunandi sjúkdómar af ób'kum toga,
bæSi erfSa og umhverfis.
En sykursýkin er jafnvel enn sundurleitari en
þetta; enn ein tegund er komin í ljós. Er hún frem-
ur sjaldgæf og nefnist MODY (skammstöfun á
MATURITY-Onset Diabetes in the Young). Það
auSkennir þessa tegund, aS hún kemur fram á unga
aldri, er ekki insulinháS og erfSamátinn er ein-
faldur ríkjandi.
Þáttur umhverfis
Aukin tíSni sykursýki er vel þekkt viS offitu,
mikla barneign og notkun vissra lyfja. Þessir þættir
valda þó ekki sjúkdómnum; þeir koma upp um hann
líkt og áreynsla getur komið upp um kransæðasjúk-
dóm.
HLA flokkun sykursjúkra færSi umhverfiS í
brennidepil. Hin nánu tengsl, sem talin eru milli
HLA gena og gena ónæmisvarna líkamans leiða get-
um aS margvíslegum þáttum, t. d. sýklum, framandi
proteinum og kemiskum efnum. Athyglin hefur íil
þessa einkum beinst aS veirum meS þessum árangri:
1. Við upphaf insulinháðrar sykursýki er hnatt-
frumuíferð í eyjavef hrissins, og er sú bólgu-
tegund einkennandi fyrir ónæmissvörum í lík-
amanum.
2. Mótefni gegn eyjavef brissins hafa fundist í
85% tilvika við upphaf insulinháSrar sykursýki
og í 35% tilvika síSar í sjúkdómnum. Þessi
mótefnatíSni er aSeins 5% meðal sykursjúkra,
sem ekki eru insulinþurfandi og 1,7% meðal
þeirra, sem ekki eru sykursjúkir.
3. Veirur geta meS vissu valdið sykursýki í til-
raunadýrum. ViS þessar tilraunir koma fram
mótefni gegn eyjavef hrissins.
4. Mótefni gegn vissum veirum hafa fundist við
upphaf insulinháðrar sykursýki.
5. Upphaf insulinháðrar sykursýki er árstíða-
bundiS eftir 5 ára aldur með mestri tíðni um
haust og vetur, þegar veirusýkingar eru algeng-
astar.
Þessar niðurstöður staðfesta, að ónæmisvarna-
kerfi líkamans vinnur við upphaf insulinháðrar syk-
ursýki, starf, sem annað hvort er orsök eða afleiS-
ing eyjaskemmdanna. Þær nægja hins vegar ekki til
að sanna þátt veirusýkingar í orsök sjúkdómsins.
Þegar ljóst var, að HLA kerfi líkamans hefði
meginhlutverk á hendi með því að stjórna erfða-
þætti insulinháSrar sykursýki, var strax talið senni-
legt, vegna náinna tengsla þess og gena ónæmis-
varna, að það stjómaði einnig þeim átökum við um-
hverfisþætti, er leiða síðar til sjúkdómsins, og að
þau átök væru fólgin í ónæmissvari. Onæmissvörun
hefur nú verið staðfest. NetiS um áreitið þrengist
óðum og þegar það er fundið má, með nokkurri
bjartsýni, búast við, að fyrirbyggjandi aðgerðir
verði í sjónmáli.
HEIMILDIR:
1. The Genetics of Diabetes Mellitus. Edited by W. Creutz-
feldt J Köbberling, J V Neel. Springer-Verlag Berlin,
Heidelberg, New York, 1976. Framh. á bls. 49.
36
LÆKNANEMINN