Læknaneminn - 01.12.1978, Blaðsíða 48

Þótt menn geti ekki alltaf rifjac? upp það, sem
þeir hafa lært, læra þeir fljótar aftur það sem þeir
hafa einu sinni lært. Því virðist eitthvað hafa geymst
af fyrra námi þótt ekki hafi verið unnt að ná til
þess. Þetta og ýmislegt fleira hefur gert það að verk-
um að mismunandi stig minnisstarfsemi hafa verið
aðgreind og síðan rannsökuð sjálfstætt. í þessu’sam-
bandi má tala um minnishleðslu eða að leggja eitt-
hvað á minnið (storage), geymd (retention) og síð-
an upprifjun (retrieval). Þessi þrjú stig minnisstarf-
semi geta verið skert eitt í senn eða öll. Menn geta
munað en ná ekki að rifja það upp. Geymdin getur
verið óvanalega lítil.
Onnur hlið minnisstarfsemi sem þarfnast sér-
stakrar umfjöllunar er það að gleyma. Allt það sem
fyrir her er ekki munað og við eðlilegar aðstæður
gegnir gleymska veigamiklu hlutverki. En hvernig
það að gleyma fer fram við venjulegar aðstæður
þarfnast nánari skýringar. A. m. k. þrjár tilgátur
hafa verið settar fram um það hvernig eitthvað
gleymist. í fyrsta lagi var álitið að gleymska ætti sér
stað einfaldlega vegna veðrunar (decay through
disuse), þ. e. með tímanum og vegna skorts á endur-
tekningu hyrfu minnisslóðir úr heila manna. Sam-
fara námi er gert ráð fyrir efnafræðilegum breyt-
ingum í heila, áframhaldandi efnahvörf í heila end-
uðu með því að eyða minnisslóðum sem ekki væru
styrktar með endurtekningu. Enn er reiknað með
því, að einhver hluti þess sem gleymist, gleymist á
þennan hátt. Hins vegar virðast menn muna furðu
vel ýmsa hluti, sem þeir lærðu í bernsku án þess að
þeir hafi nokkurn tíma síðan notað þá eða styrkt.
Frekari skýringar á því hvernig eitthvað gleymist
virðist því þörf. Önnur tilgáta var fram sett, að
menn gleymi ekki eingöngu vegna veðrunar heldur
vegna áhrifa þess sem þeir gera á milli náms
og upprifjunar (interference effect). Auðvelt er að
sannreyna þá tilgátu að það sem við lærum nýtt úti-
loki eða trufli það sem við höfum þegar lært. Þetta
er þekkt undir nafninu afturverkandi hömlun (retro-
active inhibition). Hins vegar getur það sem við
höfum þegar lært, hamlað áframhaldandi námi. Slík
hömlun er nefnd áframhaldandi hömlun (proactive
inhibition). Margar tilraunir hafa sýnt, hversu slík-
ar hamlanir verka sterkt í allri minnisstarfsemi og
við að gleyma. Þriðja tilgátan kemur fram hjá sál-
greinum, en þeir benda á að menn gleyma frekar
hlutum, sem tengdir eru einhverjum tilfinningarleg-
um tengslum er menn bæla. Einhvers konar varnar-
viðbrögð eru stöðugt að verki í skynjun og minni og
ákvarða hvað kemst upp á yifrborðið. Þessar þrjár
tilgátur um það, hvernig hlutir gleymast, benda allar
á ákveðna hlið málsins. En þar sem unnt hefur verið
að láta menn rifja upp gleymda atburði með dá-
ieiðslu og eins við beina ertingu á heilavef, vaknar
sú áleitna spurning, hvort mannlegt minni sé end-
ingarbetra en áiitið hefur verið. Minniserfiðleikarn-
ir virðast aðeins vera fólgnir í upprifjun.
Þar sem engin heildartilgáta virtist skýra til fulln-
ustu hvernig menn gleyma, kom fram hjá tilrauna-
sáfræðingum um miðja öldina, að minnisstarfsemin
ætti sér stað í tveim þrepum, þ. e. skammtímaminni
og langtímaminni. Reyndar tala sumir um örstutt
minni fyrst og nær það yfir sekúndu eða fyrstu
minnisslóðir á viðkomandi skynsvæði heila. Síðan
tekur skammtímaminni við og nær yfir þann tíma
sem við heyrum og endurtökum nýtt heimilisfang
eða símanúmer. Við endurtekningu og áframhald-
andi athyglisbeitingu að hlutnum í skammtíma-
minni kemst hann loks í langtímaminni og geymist
þar næstum ótakmarkað. Ymsar tilgátur hafa verið
settar fram um það, hvernig þessi mismunandi minni
eru tengd og hvers eðlis þau eru. Eins hafa farið
fram á seinni árum merkar athuganir á tengslum
athygli og skammtímaminnis.2,
Að því er tekur til gleymskufyrirbrigða virðist
þessi tveggja þrepa minniskenning skýra æði margt.
Minnisslóðir truflast auðveldlega í skammtíma-
minni. Til að muna nýtt símanúmer verðum við að
endurtaka það eitthvað. Hamlanir virka sterkt hér.
Við truflumst auðveldlega kalli einhver fram í þegar
við erum að læra nýja hluti. Þegar upplýsingar eru
síðan komnar í langtímaminnið er spurning um það,
hvemig við getum náð til þeirra síðar. Langtíma-
minni má líkja við skjalasafn (en upplýsingar
geymast aðeins í stuttan tíma í skemmra minn-
inu).
Skráningarkerfi þarf að vera til staðar vilji menn
ná til einstakra skjala á fljótan og öruggan hátt.
Hamlanir er eiga sér stað varðandi langtímaminni
eru annars eðlis, en þær sem koma fram varðandi
skemmra minnið. Þar sem minnisslóðir í skamm-
38
LÆKNANEMINN