Læknaneminn - 01.09.1982, Blaðsíða 18

Frá Augndeild St. Jósefsspítala, Landakoti
*
Averkar á augu
Guðmundur Björnsson og Guðmundur Viggósson
Grein þessi er fyrri hluti ritsmíðar um neyðarþjónustu augn-
sjúklinga á heilsugæslustöðvum. Hefír hún að geyma nokkrar
ráðleggingar fyrir heilsugæslulækna um fyrstu viðbrögð við
augnslysum. Síðari hluti mun fjalla um bráða sjúkdóma í augum
og birtast í næsta blaði.
Inngangur
Þar sem augnslys eru algeng er nauð-
synlegt að læknar viti deili á þeim.
Læknar á heilsugæslustöðvum og
slysadeildum eiga að geta meðhöndl-
að flest minniháttar augnslys, sem
eru fjölmörg og geta veitt fyrstu hjálp
við meiriháttar slysum. Á tímabilinu
1971-1979 voru 508 sjúklingar
lagðir inn á augndeild Landakots-
spítala vegna áverka á augu, karlar
voru 86%. Um 41% voru börn 15
ára og yngri. Um 36%slysanna voru
vinnuslys og 4% tengd umferð. Um
fjórðungur slysanna voru holundir
(perforationir). Um 40% slysanna
voru augnmar (contusio) með blæð-
ingu í forhófi og/eða bjúg í augn-
botni. Um 15% augnáverkanna urðu
innan heimilis. Þriðji hver sjúklingur,
sem lagður var inn á augndeildina
missti nokkra sjón og 16% sáu minna
en 6/60 Snellen5.
Sennilega lendir meirihluti augn-
slysa fyrst hjá læknum öðrum en sér-
fræðingum í augnsjúkdómum. Hver
sá sem fyrstur sér skaddað auga ber
mikla ábyrgð, því að oft er það undir
fyrstu hjálp og meðferð komið hvort
hinn slasaði fær nýtanlega sjón á aug-
að.
Miklar framfarir hafa orðið á síð-
ustu árum í meðferð augnslysa.
16
Mörgum augum er nú unnt að bjarga
með aðgerðum, sem áður voru
óframkvæmanlegar vegna skorts á
tækjabúnaði, má þar t.d. nefna gler-
hlaupsaðgerðir. í þessari grein verð-
ur sagt frá því helsta, sem að gagni
má koma varðandi fyrstu meðferð
augnslysa. Hafa ber í huga að dóms-
mál getur fylgt í kjölfar hvers slyss,
ekki síst áverka á auga, þar sem svo
mikið er í húfi við sjónmissi. Það er
því nauðsynlegt að dagbókarfærsla
sé í góðu lagi.
Greina skal vel frá orsök slyssins
og hvað klukkan var þegar hinn slas-
aða bar að garði. Mæla sjónskerpu, ef
mögulegt er og lýsa áverkanum.
Rissmynd þó ómerkileg sé, segir oft
meira en mörg orð. Ekki má gleyma
að góð saga gefur mikilvægar upplýs-
ingar.
1. Bruni af völdum ætiefna
Meðferð bruna af völdum ætiefna
þolir enga bið. Það þarf að skola aug-
un á slysstað, áður en nokkuð annað
er aðhafst. Um 9% af innlögðum
augnslysum á augndeild eru vegna
ætibruna. Algengustu efni, sem
valda bruna á augum eru lútarefni og
sterkar sýrur. Algengustu lútarefnin
eru kalk, vítissódi, sement og am-
moníak. Af sterkum sýrum má nefna
brennisteinssýru (í rafgeymum) og
saltsýru. Einnig má nefna ýmiskonar
hreinsiefni, sem notuð eru í heima-
húsum.
Alvarlegasti og jafnframt algeng-
asti efnabruni á augum er af völdum
lútarefna (alkaliskra efna), oftast
vinnuslys. Skola þarf augun rækilega
á vinnustað, eins fljótt og unnt er til
þess að fá sem mesta þynningu á æti-
efninu. Ef rennandi vatn er fyrir
hendi þarf hinn slasaði að fara undir
vatnsbununa og skola augun. Sé
rennandi vatn ekki til staðar þarf að
fylla ílát með vatni eða öðrum hrein-
um vökva og hella viðstöðulaust í
augu 10-20 mínútur. Á öllum vinnu-
stöðum, þar sem ætiefni eru notuð,
þarf að vera aðstaða til augnskolun-
ar, eins og tíðkast víða erlendis og í
einhverjum mæli hér á landi.
Ef sement eða kalk hefur farið í
auga nægir ekki skolunin ein, heldur
þarf að fjarlægja agnir, sem eftir sitja.
Það skiptir ekki máli með hverju það
er gert, ef varlega er að farið t.d. með
hreinu klútshorni, ef annað betra,
svo sem bómullarpinni er ekki við
hendina.
Rétt fyrstu viðbrögð við lútar-
bruna í augum hefur mörgum sinn-
um meira að segja en besta sérfræði-
hjálp síðar meir. Það er því nauðsyn-
legt að hefja meðferð áður en læknis
er leitað. Það er áríðandi að sá, sem
svarar í síma hjá lækní eða á heilsu-
gæslustöð viti um nauðsyn þessarar
fyrstu hjálpar og hvetji til rækilegrar
skolunar, sérstaklega ef nokkur spöl-
ur er til læknisins.
LÆKNANEMINN 3-‘/i8.2 - 35. árg.