Læknaneminn - 01.04.1988, Side 46

| Litningur: Krabbamein:
lp Anti-oncogen í MEN 2A.
3p Lungnakrabbamein, einkum þó af smáfrumugerð,
nýrnakrabbamein.
5q Familial adenomatous polyposis(familial
polyposis coli), ristilkrabbamein.
1 lp Brjóstakrabbamein, Wilm's æxli.hepatoblastoma,
rhabdomyosarcoma, adrenocortical æxli,
transitional-frumu æxli í blöðru, hepatocellular
krabbamein.
13q Retinoblastoma, premenstrual brjóstakrabbamein
af ductal gerð.
17p Ristilkrabbamein.
22q Meningoma, acoustic neuroma, ristilkrabbamein.
p= stutti armur litnings.
q= langi armur litnings.
Tafla 1. Tengsl litningaúrfellinga við krabbamein.
Hægt er að einangra afbrigði þeirra
sem hafa hátt RFLP fyrir eina
ákveðna staðsetningu á litningum.
Þegar leitast er við að kortleggja gen
sjúkdóms er beitt þreifum með hátt
RFLP og þekkta staðsetningu.
Leitað er að þreifa sem sýnir fylgni
(Linkage) milli RFLP mynsturs og
sjúkdóms. Þegar tekist hefur að
tengja gen sjúkdóms við ákveðin
litningahluta er hann kannaður til að
kortleggja gen nákvæmlega og
rannsaka það. Ættgengt
krabbamein er dæmi um sjúkdóm
sem unnt er að kanna með þessum
hætti.
Þessa þreifa má einnig nota
í rannsóknum á DNA breytingum í
krabbameinum, einkum vöntun eða
úrfellingu ákveðins svæðis á
litningum. Algengasta leiðin er sú
að litningar krabbameina eru
kannaðir í venjulegri karyologiu
þ.e. litningaskoðun. Eins og áður
var lýst má yfirleitt sjá
margvíslegar breytingar á
litningum. Oft eru ákveðnar
breytingar öðrum fremur algengar.
Þau svæði eru þá ákjósanleg til
frekari skoðunar með þreifum sem
beinast að þeim. Þetta hefur nú
verið gert í allmörgum æxlisgerðum
með athyglisverðum niðurstöðum.
Fundist hafa úrfellingar á
litningum sem tengjast ákveðnum
krabbameinum. Sú leið sem reynt
er að fara er að bera saman DNA úr
heilbrigðum vef við DNA
æxlisvefjar. I ljós kemur að í
æxlisvef hefur oft orðið úrfelling á
öðru eintaki litningahluta eða
litnings. Á síðustu þremur árum,
sérstaklega þó á síðasta ári hafa
margar rannsóknir bent til þess að
þetta sé algengt í æxlum. í töflu 1
eru taldar upp nokkrar nýlegar
uppgötvanir á þessu sviði. Athuga
verður þó að þessi tafla er ekki
tæmandi, eins á eftir að staðfesta
margar þessara niðurstaðna.
Fróðlegt hefur verið að
fylgjast með þróun þessara mála að
undanförnu. Tökum ristil-
krabbamein sem dæmi. Árið 1986
birtist grein þar sem lýst var
sjúklingi sem m.a. var með fjölda
tota (polypa) í ristli, auk annarra
breytinga. Þessi sjúklingur
reyndist vera með úrfellingu á 5
litningi, nánar tiltekið langa armi
hans. í kjölfar þessa tóku a.m.k.
tveir hópar vísindamanna að athuga
hvort hugsanlegt væri að gen fyrir
familial adenomatous polyposis
(FAP) kynni að vera á 5. litningi. í
ljós komu sterk tengsl (linkage) við
ákveðið set þar í óháðum rann-
sóknum á FAP ættum (10). Þegar
þetta svæði var kannað í ristil-
krabbameinum, sem ekki áttu rót
að rekja til FAP með gena þreifum,
kom í ljós að í 20-40% tilvika var
unnt að greina úrfellingu á því( 11).
I þessari rannsókn fundust ekki
úrfellingar annars staðar þar sem
gáð var. í rannsókn á æxlum FAP
sjúklinga og eins sjúklinga án
FAP (sporatískum) kom í ljós
úrfelling á þessu svæði í
krabbameinum, en ekki í
adenomum (12). Úrfellingar var
einnig að finna víðar, sérstaklega á
22. litningi. Sú rannsókn sem e.t.v.
er einna merkilegust er könnun á
stutta armi litnings 17.
Karyologiskar rannsóknir á
ristilkrabbameinum höfðu sýnt að
úrfellingar þar væru algengar. I
ljós kom að í 76% tilvika (27/33)
var til staðar úrfelling á 17p
(10,13). Einnig kom í ljós að í
adenomum, m.a. adenoma vef í
æxlum, var þessi úrfelling ekki til
staðar. Þótt að þetta kunni allt að
virka mótsagnakennt er svo ekki í
raun, ef við höfum eftirfarandi í
huga:
a) Að til myndunar
krabbameins getur þurft margar
breytingar.
b) Mismunandi leiðir geta
verið að samamarki.
44
LÆKNANEMINN 1/1988-41. árg.