Læknaneminn - 01.10.1988, Blaðsíða 8

cancer” er líffræðilega langt genginn og ómögulegt að
lækna með núverandi þekkingu okkar. Samt sem áður
lifir u.þ.b. helmingur sjúklinga í 5 til 30 ár frá
greiningu, þar sem krabbameinið vex hægt eða
meinverpist seint(7).
Langt er um liðið síðan mönnum datt í hug að
ónæmiskerfi hýsilsins geti átt hér einhvem hlut að máli
(10).
2. Grundvallareinkenni krabbameinsfrumna er
að þær eru lítt háðar utanaðkomandi vaxtarþáttum og
fjölga sér því algerlega úr takt við umhverfi sitt.
Brjóstakrabbamein er hér undantekning, hefur ekki
öðlast fullkomna, heldur eingöngu takmarkaða
sjálfsstjóm; sterar og prótein hormón stýra vexti að
einhverju leyti(l 1).
Þeir tveir aðgreindu kaflar ritgerðarinnar sem á
eftir fara fjalla um þessi atriði.
II. HORMÓNAR OG BRJÓSTA-
KRABBAMEIN.
Vitað er að í mörgum tilfellum vaxa
brjóstakrabbamein eingöngu í návist östrógen
hormóna. Þetta á sérstaklega við um stutt gengin æxli.
Af þeim tilfellum sem þegar hafa myndað meinvörp er
einungis þriðjungur háður þessum hormónum, svo sem
áðurerfram komið( 12).
Áhættuþættirfyrirbrjóstakrabbameinhafatínst
tii í tímans rás og beinast spjótin greinilega að
hormónabúskap gegnum æviskeið konunnar. Þannig
virðast eftirtaldir þættir skipta máli:
1. ALDUR VIÐ FYRSTU ÞUNGUN.
2. ALDUR VIÐ FYRSTU MEÐGÖNGU.
3. ALDUR VIÐSÍÐUSTU ÞUNGUN.
4. ALDUR VIÐ SÍÐUSTU MEÐGÖNGU.
5. MEÐGANGA,MÁNUÐIRALLS.
6. H VERSU MARGA MÁNUÐIVAR
FYRSTA BARN Á BRJÓSTI.
7. HVERSU MARGA MÁNUÐIVAR
SÍÐASTA BARN Á BRJÓSTI.
Því yngri sem konan er við fæðingu fyrsta barns, því
fleiri börn sem hún eignast og því lengur sem hún hefur
barn á brjósti því minni líkur eru á því að hún fái þessa
gerð krabbameins( 13).
Veruleg bót varð á meðhöndlun krabbameinsins
þegarbyrjað var að beita lyfjum sem upphafið gátu áhrif
kvenhormóna. Efni eins og TAMOXIFEN, sem er
antiöstrogen, og AMINOGLUTE-THIMYDIN, sem
hindrar framleiðslu östrogena, sýndu sig í að lengja
rénunartímabil (remission) þeirra sjúklinga sem á
annaðborðsvöruðumeðferðaðmeðaltali um 1 og 1 /2 ár
og hafa litlar aukaverkanir(14).
Það virðist því nokkuð ljóst að östrogen eigi hlut
að MYNDUN (initation) og FRAMGÖNGU
(promotion) brjóstakrabbameins í gegnum áhrif þeirra
á frumuskiptingu og þar með vaxtarhraða heilbrigðra
frumna og æxlisfrumna.
Menn hafa leitað að einhverjum mun á
hormónamagni í sermi tveggja hópa kvenna , þeirra
sem fengið hafa brjóstakrabbamein og heilbrigðs
samanburðarhóps, en ekki fundið. í grein sem birtist
síðla árs 1987 (13) kemur fram að ekkert samband er
milli östrogenmagns í sermi og nánasta umhverfi
þekjufrumna (epíthelfrumna) brjóstkirtilsins. Einnig
reyndist styrkur hormónanna þar vera 10-40 sinnum
það sem mældist í sermi.
Niðurstöður sýndu að
- minna var af östrogenum í mjólk en í brjóstavökva.
- minna var af östroógenum í brjóstavökva kvenna á
barneignaraldri sem eignast höfðu börn en hinna sem
engin áttu.
- magn östrogena jókst í brjóstavökva eftir því sem árin
liðu frá síðustu meðgöngu.
Þannig minnka barneignir og brjóstagjöf tímabundið, í
árum talið, östrogen í umhverfi frumna íbrjóstvefnum.
Hvað er svo vitað um þann þriðjung klínískra
tilfella sem háður er östrógenum til vaxtar ?
Það er fyrst að telja að mismikill Ijöldi frumna
þessara æxla tjá östrogen-viðtaka. Prógesteron-
viðtakar finnast einnig í mörgum þessara æxla og er
tilvist þeirra háð því að östrógen hafi áhrif á vefinn.
Líkumar á að æxli sem hafa viðtaka bæði fyrir östrogen
og prógesteron svari hormónameðferð eru 75-80%.
Nýleg rannsókn bendir til að tilvist prógesteron-viðtaka
hafi mun meiri þýðingu fyrir horfur (prógnósu) en
östrogen-viðtakarnir( 14).
Talið er að þessir kynhormónar virki þannig að
þeir örvi frumur til að gefa frá sér vaxtarþætti. Þannig
er ekki nóg að fruma tjái hormóna-viðtaka, innra
boðkerfi hennar verður einnig að vera í lagi. Fruman
verður, undir stjórn hormónsins, að framleiða
vaxtarþættina, tjá viðtaka fyrir þá og viðtakarnir verða
aftur að vera hæfir til að miðla boðum.
Heilbrigðar frumur gefa bæði frá sér jákvæða og
neikvæða vaxtarþætti. Dæmi um þá fyrrnefndu eru
svonefndir “platelet-derived growth factor” (PDGF)
6
LÆKNANEMINN 31988-41. árg.