Læknaneminn - 01.04.1997, Qupperneq 29

Um Medician orthopaedica
andi einkennum. Þessi skoðun þarf að taka tillit til
hins „dynamiska" eðlis hreyfikerfisins og í hinum
enskumælandi heimi er jafnan talað um að gera „funct-
ional examination".
Grundvallarhugsunin í aðferðum OM er, 1) að vefj-
um í og umhverfis liði má skipta í virka (active,
contractile) og óvirka (inert, inactive) og 2) þessir vefir
valda sársauka, þegar þeir verða fyrir álagi/spennu.
Ad 1) Cyriax fann með kliniskum rannsóknum, að
þegar hreyfigeta í lið skerðist vegna meinsemdar í lið-
pokanum sjálfum, hvort sem um virkan sjúkdóm (t.d.
RA) er að ræða eða ekki, skerðast hinar ýmsu grunn-
hreyfingar mismikið, en alltaf eftir sama mynstri. Þetta
mynstur kallaði hann „The Capsular Pattern" (CP) og
kortlagði skerðingarmynstur hreyfinga fyrir svo til alla
liði líkamans. Þetta þýðir, að hægt er á fljótlegan hátt
að skera úr um það, hvort sjúklegt ástand fyrirliggur í
liðnum með því að prófa ákveðnar grunnhreyfingar.
Séu allar hreyfingar eðlilegar og sársaukalausar, er ólík-
legt að eitthvað sé að liðpokanum. Séu einhverjar
hreyfingar skertar, en ekki skv. CP, er talað um „Non-
Capsular Pattern“ og er þá venjulega til staðar innri
röskun (internal derangement), eins og við liðmús og
liðþófaröskun í hrygg eða hné, tognun á liðbandi
o.þ.h..
Ad 2) Hafi liðurinn sjálfur verið útilokaður sem or-
sök einkenna, beinist athyglin að hinum virku vefjum,
eða samdráttarvefjum, en þar er að finna taug, vöðva,
vöðva-sinamót, sin, (+sinaslíður) og festu sinar við
beinhimnu/bein.
Þessir vefir eru prófaðir með því að beita þá álagi
hvern og einn og er á ensku talað um „Selective
Tension“. Ofannefndir vefir geta við átök gegn við-
námi (isometric contraction against resistance) sjúklegt
ástand til kynna með sársauka og/eða kraftminnkun.
Að þessari skoðun gerðri, er fjöldi viðbótaratriða og
aukaþátta, sem kannaðir eru til að fá heildarmynd, en
þetta eru grundvallaratriðin, ásamt nákvæmri sögu, þar
sem hugsað er í taugabrautum (dermatomata) en ekki
líkamshlutum eða líffærum. Reyndar er sagan stund-
um það, sem beinlínis gefur sjúkdómsgreininguna, t.d.
við algengustu tegundir bak og rótarverkja.
Þessi aðferð gerir það oft mögulegt að staðsetja orsök
sársauka frá hreyfikerfi af mikilli nákvæmni. Það tákn-
ar að sjálfsögðu, að hægt er að beita markvissri með-
ferð.
Mynd 1.
MEÐFERÐ
Meðferðaraðferðir OM eru margvíslegar og menn
hafa reynt að endurbæta aðferðir Cyriax og samstarfs-
manna hans með misjöfnum árangri, enda leitaðist
hann við að safna saman því rökréttasta, bezta og gagn-
legasta frá hinum ýmsu meðferðarskólum, auk þeirra
aðferðar sem hann og samstarfsmenn hans þróuðu
sjálfir. Svo sem eðlilegt má þykja um tiltölulega unga
fræðigrein, eru aðferðirnar misjafnlega vel studdar vís-
indarannsóknum, enda oft erfitt að gera samanburðar-
rannsóknir á aðferðum OM og sjúkraþjálfara almennt.
Á síðustu 2-3 áratugum hefur reyndar orðið töluverð
breyting þar á og nýrri textabækur í OM eru ágætlega
undirbyggðar vísindalegum rökum.
Hinar klassísku OM aðferðir eru þvernudd („deep
transverse friction“), hnik (hnykkingar, manipulation),
sprautur í liði, festur, sinaslíður o.s.frv., ýmiss konar
liðlosunaraðferðir (mobilisatio), æfingar, æfingakerfi,
sprautur epiduralt, taugabloldc, prolotherapia liðbanda
hryggsúlu og áfram mætti lengi telja. Að auki styðst
OM við margt annað úr vopnabúri læknisfræði og
sjúkraþjálfunar.
Lykillinn að gæðum í OM er gott samstarf lækna og
sjúkraþjálfara, enda sjúkraþjálfarinn algjör lykilmann-
eskja í OM. I þessu tilliti var James Cyriax langt á und-
an sinni samtíð, en hann lét lækna og sjúkraþjálfara
ganga í gegnum sömu þjálfun og sömu námskeið.
Þetta grundvallaratriði hefur fylgt fræðigreininni og á
LÆKNANEMINN
27
1. tbl. 1997, 50. árg.