Læknaneminn - 01.04.1997, Blaðsíða 73

Um meinferli og orsakir sóra (psoriasis)
þessum boðefna tilraununum voru svokölluð ofurvæki
(superantigens) uppgötvuð, og í Ijós kom að (3-hemolý-
tískir streptókoklear framleiða exotoxín með slíka eigin-
leika. Ofurvæki ræsa mun fleiri T frumur heldur en
venjuleg sértæk væki, sem einungis ræsa mjög fáar T
frumur (klónur), með viðtaka sem binda stutta peptíð-
búta.
Um svipað. leyti bárum við saman aminósýruröðun
M-prótína P-hemolýtískra streptókokka og allra þeirra
spendýraprótína, sem þá höfðu verið raðgreind. I Ijós
kom að vissar keratín tegundir í húð höfðu hvað mesta
samsvörun við M-prótín streptókokka. Ennfremur
kom í ljós að T eitilfrumur sem einangraðar eru úr
blóði eða húð sórasjúklinga svöruðu M-prótínum bet-
ur heldur en T frumur sem fengnar eru úr blóði eða
húð sjúklinga með aðra húðsjúkdóma sem hafa aukna
íferð T fruma í húð, og hlutfallslega margar T
frumuldónur úr húð sórasjúklinga voru sértæknar fyrir
M-prótín (12). Loks greindist í húð sórasjúklinga
veruleg aukning á þeirri tegund T fruma, sem ræsast af
ofurvækjum frá streptókokkum (13). Þegar þessar nið-
urstöður lágu fyrir settum við fram þá tilgátu að sóri
væri sjálfsofnæmissjúkdómur sem væri ræstur af ofur-
vækjum P-hemotoIýtiskra streptókokka, og viðhaldið
af T minnisfrumum sem eru sértækar fyrir aminó-
sýruraðir sem eru sameiginlegar fyrir M-prótín og
keratínsameindir (14). Skömmu eftir að þessi tilgáta
birtist í Immunology Today, kynnti bandarískur rann-
sóknahópur niðurstöður sem sýndu að ofurvæki frá
streptókokkum framkalla tjáningu á „intergrin“ sam-
eind á yfirborði T fruma, sem auðveldar þeim að kom-
ast úr blóði inn í húð (Cutaneous Lymphocyte
Antigen, CLA). Ofurvækin höfðu hinsvegar engin
áhrif á tjáningu annarra „integrin“ sameinda sem örvar
útrás eitilfruma inn í slímhúðir (15). Þessi rannsókn
benti með öðrum orðum til þess að ofurvækin þyrftu
ekki að komast út í húð til þess að koma af stað T
frumu miðuðum útbrotum, heldur væri nægilegt að
þau ræstu T frumur t.d. í kokeitlum, og þaðan gætu
þær síðan komist virkjaðar rakleiðis úr blóðrás inn í
húð.
Nánar um einsleit svœði í keratínum
og M-prótínum streptókokka
Sóraútbrot virðast einvörðungu vera mynduð af T
frumum gagnstætt flestum öðrum sjálfsofnæmissjúk-
dómum, sem orsakast einvörðungu af mótefnum eða
Taflal
ELISPOT aðferðin - stutt yfirlit
* Nítrocellulosahimnur í botni 96 brunna í plastplötum eru
þaktar einstofna mótefnum gegn IFN-y eða IL4.
* Vækisörvaðar T frumur 150 x 103 settar í hvern brunn og
ræktaðar í 3 daga við 37° C. INF-y eða IL-4 sem hver einstök
fruma kann að framleiða, binst mótefnaldæðingunni.
* Frumurnar fjarlægðar, brunnarnir þvegnir, einstofna ensím-
tengdum mótefnum gegn IFN-yeða IL-4 bætt út í með
viðeigandi hvarfefni sem fær lit þegar það hvarfast af ensíminu.
* Frumur sem framleiddu IFN-y (eða 11-4) koma fram sem litaðir
blettir í botni brunnanna. TalnÍng á þessum blettum gefur til
kynna fjölda þeirra fruma sem framleiddu IFN-y eða IL-4.
samvirkni mótefna og T fruma. B frumur greina
venjulega þrívíðar vækiseiningar (epitopes), en T frum-
ur geta hinsvegar einungis greint línulægar (linear)
vækiseiningar. Þess vegna er auðveldara að skilgreina
vækiseiningar T fruma þar sem þær byggjast einfaldlega
á niðurröðun 5 til 10 aminósýra (as) í peptíðkeðjum.
Með hliðsjón af þeirri samsvörun sem áður hafði
fundist milli M prótína og keratína, var ákveðið að
kanna nánar hvort þessar sameindir hefðu einsleit
svæði (segments). Þegar hafa fundist a.m.k. þrjú slík
svæði, 5-6 as löng, á 9 mismunandi keratínafbrigðum,
þar á meðal keratíntegundum sem eru yfirtjáð í sóraút-
brotum (16). Fjórir 20 as bútar úr M6 prótíni sem
innihalda slíkar raðir, voru framleiddir, og til viðmið-
unar eitt 20 as M6 peptíð sem hefur ekki neina sameig-
iníega as röð með keratíni. Þessi peptíð voru síðan not-
uð til þess að rannsaka hvort þau gætu örvað T frumur
úr sórasjúklingum fyrir og eftir UVB geislun og böðun
í Bláa Lóninu (16). Notuð var svokölluð ELISPOT að-
ferð (tafla 1), en með henni er hægt að teljaT frumur
sem framleiða einstök frumboðefni (cytokines). T
frumur voru einangraðar úr blóði þátttakenda og látn-
ar liggja í 37° hita í þrjá daga í frumuræktunarvökva
með og án áðurnefndra 20 as peptíða. Því næst var tal-
inn (með samloku-ELISU) fjöldi þeirra fruma sem
framleiddu INF-y (THi boðefni) eða IL-4 (THj boð-
efni). (Hver einstök fruma, sem framleiðir boðefnin
kemur fram sem liðarblettur í botni plastplötubrunna,
sem frumurnar eru ræktaðar í). Eins og fram kemur á
mynd 3 fannst afgerandi munur á fjölda T fruma sóra-
sjúklinga, sem örvast til IFN-y framleiðslu af þeim
LÆKNANEMINN
71
1. tbl. 1997, 50. árg.