Læknablaðið - 01.04.2023, Blaðsíða 32

200 L ÆKNABL AÐIÐ 2023/109
V I Ð T A L
„Mér finnst að forgangsraða ætti eftir
því hve mikið af efninu er til fyrir stráka
frá 11-12 ára aldri. Bólusetja þá að 15 ára
aldri og svo nota bóluefnið upp að 26
ára aldri ef nóg er til af því,“ segir Erna
Milunka Kojic, nýr yfirlæknir smitsjúk-
dómadeildar Landspítala.
Samkvæmt upplýsingum heilbrigð-
isráðuneytisins hefur verið ákveðið að
hefja bólusetningu óháð kyni frá árgangi
2011 í haust með Gardasil 9 bóluefninu.
Erna segir að stöðugt komi í ljós að
veiran skaði meira en áður hafi verið
talið. Krabbamein í koki, hálsi, tungu og
endaþarmi sem og kynfærum kynjanna.
Ástæðan eru krabbameinsvaldandi týp-
ur veirunnar. Aðrar veirur, eins og HPV
6 og 11, orsaki svo ýmsar tegundir af
vörtum.
„Hér áður var til að mynda talið að
krabbamein í hálsi og munni væru aðal-
lega vegna reykinga en nú er að skýrast
að veiran á einnig sinn þátt í þeim,“ seg-
ir Erna og bendir á að HPV-veiran valdi
um 50% krabbameina í háls og koki
(pharynx).
„Veiran veldur 70% af endaþarms-
krabbameini og nánast öllum legháls-
krabbameinum.“ Erna segir að með
skimunum í leghálsi hafi tekist að fækka
leghálskrabbameinum hjá konum en
talan á endaþarmskrabbameinum hækki
nú bæði hjá körlum og konum.
Skoða ætti að gefa fleiri en einum árgangi drengja bóluefni gegn HPV-veirunni nú þegar
ákveðið hefur verið að bólusetja þá við þessum veirum. Þetta segir Erna Milunka Kojic, nýr
yfirlæknir smitsjúkdómadeildar Landspítala. Erna er nýkomin heim frá Bandaríkjunum
þar sem hún bjó í 27 ár. Hún var yfirlæknir smitsjúkdómadeildar Mount-Sinai West/
Morningside sjúkrahússins í New York
■ ■ ■ Gunnhildur Arna Gunnarsdóttir
HPV-veiran veldur líka
krabbameini í munni og hálsi
„Fyrir skimun greindust 40-50 af
hverjum 100.000 með leghálskrabba-
mein á ári en tíðnin lækkaði niður í 8
eftir að hún var tekin upp,“ segir hún
sem merki um mikilvægi skimana.
„Vitn eskjan hefur aukist mikið á síðustu
10-15 árum. Það að HPV-veiran valdi
hálskrabbameini er til að mynda tiltölu-
lega nýtt á læknisfræðilegri tímalínu.“
Mikilvægt sé því að auka þekkinguna
á bóluefnum gegn HPV-veirum. „Fólk
leitar ekki eftir bóluefni sem það veit
ekkert um.“
Erna bendir á að frá árinu 2015 hafi
verið mælt með bóluefninu Gardasil 4/9
og tveimur skömmtum í stað þriggja.
Frá því í desembermánuði síðastliðn-
um hvetji Alþjóðaheilbrigðisstofnunin,
WHO, til þess að nota í það minnsta
einn frekar en engan skammt. „Ástæðan
er sú að í COVID hefur bólusetningum
barna fækkað í heiminum og því er
þetta hvatningin til að minnka dreifingu
veirunnar.“ Einn skammtur sé því betri
en enginn.
Eftirbátar hér á landi
„Íslendingar eru eftirbátar helstu sam-
anburðarlanda þegar kemur að þessum
bólusetningum,“ segir Erna og að allt frá
árinu 2015 hafi verið þekkt að fá mætti
bóluefni sem hindraði smit á týpum sem
valda 90% af leghálskrabbameinum.
„Þekkt var að nota ætti Gardasil 9 í stað
Gardasil 4 sem hindrar 70% þeirra, eða
týpur 16 og 18. Það er því gleðilegt að
við stefnum nú loksins á að nota þetta
breiðara bóluefni hér,“ segir hún.
„Það smitast nánast allir sem stunda
kynlíf af HPV-veiru á lífsleiðinni,“ segir
hún. „Í einni rannsókn var sýnt að 70%
af nýsmituðum losi sig við veiruna inn-
an árs og 90% innan tveggja.“ Hún malli
hjá öðrum í mörg ár, sem geti þá valdið
krabbameini á 20 ára tímabili. Hæsta
tíðni smita sé hjá 20-24 ára konum og 25-
29 ára körlum.
Erna segir framangreint sýna að
bólusetja þurfi drengi til að viðhalda
ekki veirunni og verja þá fyrir kynfæra-
krabbameinum. Mælt sé með að hefja
bólusetningar stúlkna frá 9-12 ára aldri
en 11-12 ára hjá drengjum. Ráðgjafanefnd
um bólusetningaraðferðir í Bandaríkjun-
um, ACIP, segi að gefa megi drengjum
bóluefni að 26 ára aldri og hún hvetji því
yfirvöld til að skoða það hér.
Tilfinningarússíbani í COVID
Erna er nýkomin heim frá Bandaríkjun-
um og segir að hún hafi alltaf hálfvegis
verið á heimleið. „En svo komu alltaf
upp ný spennandi verkefni. Í gegnum
tíðina hef ég ákveðið að klára þau,“ segir