Læknablaðið - 01.04.2023, Blaðsíða 15

L ÆKNABL AÐIÐ 2023/109 183
R A N N S Ó K N
notuð einangrunarherbergi en athyglisvert er að í Hollandi eru
nauðungarlyfjagjafir fátíðar en notkun einangrunarherbergja
er hins vegar algengari, eða 10,9%.5 Þannig getur verið munur
milli landa varðandi það hvaða þvingaða meðferð er mest not-
uð.
Tími nauðungarlyfjagjafa
Tíðni nauðungarlyfjagjafa var breytileg eftir tíma sólarhrings
og vikudögum. Öll árin voru nauðungarlyfjagjafir í lágmarki
á næturnar en fjölgaði yfir miðjan daginn milli klukkan 10:00
og 15:00 og náðu svo hámarki klukkan 22:00 á kvöldin. Skýr-
ingarnar á þessum mun geta verið nokkrar. Hugsanlega er
samband milli fjölda innlagna eftir tíma sólarhrings og hlut-
falls nauðungarlyfjagjafa en algengast er að þvinguð meðferð
eins og gát, nauðungarlyfjagjöf eða einangrun sé notuð við
innlögn eða fyrstu klukkustundirnar eftir innlögn.17 Ekki var
unnt að skoða samband milli tíma innlagnar og tíma nauð-
ungarlyfjagjafar því gögn um nákvæman tíma innlagna hjá
þátttakendum þessarar rannsóknar lágu ekki fyrir. Önnur
skýring á því að hlutfall nauðungarlyfjagjafa var mest seint á
kvöldin getur verið sú að sjúklingar sem eru nauðungarinn-
lagðir og upplifa meðferð sína þvingandi á geðdeildum sýni í
auknum mæli krefjandi eða ofbeldisfulla hegðun þegar líður
á daginn, þeir eru orðnir þreyttir eftir daginn og hafa minni
orku til að takast á við vanlíðan að kvöldi en snemma dags.8
Rannsóknir sýna að sjúklingar sem fá eina tegund þvingaðrar
meðferðar fái oftar fleiri tegundir hennar í sömu innlögn5 og að
deildir sem nota eina tegund þvingaðrar meðferðar eru líklegri
til að nota fleiri tegundir hennar.18 Því getur skýringin legið
í því að þvinguð meðferð eins og gát, takmarkanir á frelsi og
einangrun yfir daginn reyni á þolrif sjúklinga, sem getur leitt til
þess að gripið sé til nauðungarlyfjagjafar þegar líður á kvöldið.
Nauðungarlyfjagjafir voru flestar hlutfallslega á virkum dög-
um en fæstar um helgar. Rannsóknir benda til þess að menntun,
þjálfun og reynsla dragi úr notkun þvingaðrar meðferðar.4,19
Um helgar er færra fagfólk á vakt á geðdeildum Landspítala og
því mætti ætla að nauðungarlyfjagjafir væru tíðari um helgar
en færri á virkum dögum. Það er þó ekki raunin, ástæðan getur
verið sú að þegar færra og reynsluminna starfsfólk er á vakt sé
krefjandi hegðun frekar látin afskiptalaus og starfsfólk veigri
sér við að taka á vandanum.9 Skýringin getur einnig verið sú að
það eru færri áreiti og truflanir í umhverfi geðdeilda um helg-
ar en á virkum dögum. Meiri kröfur sem tengjast meðferð og
breytingum á meðferð eru gerðar til sjúklinga á virkum dögum
en um helgar þegar fleira fagfólk er í vinnu, sem getur valdið
árekstrum sem leiða til nauðungarlyfjagjafa.8 Helgarnar eru því
rólegri tími og starfsfólki sem er á vakt gefst meiri tími til að
sinna dægradvöl sjúklinga og veita stuðning og félagsskap.
Tafla III. Lýðfræðilegar breytur, sjúkdómsgreiningar, komur í bráðaþjónustur Landspítala, innlagnir og legudagar á geðdeildir
Landspítala þátttakenda í hópi 1 (n=400; 9,9%) og hópi 2 (n=3653 ; 90,1%) (N=4053), fjöldi (%).
Breytur Hópur 1 Hópur 2 Heild
Kyn
Karl
Kona
241 (60,2)
159 (39,8)
1872 (51,2)
1781 (48,8)
2113 (52,1)
1940 (47,9)
Aldur
Karl
Kona
Heild
39,5 [27,8; 52,1]a
45,6 [29,8; 53,7]a
42,5 [28,8; 53,5]a
35,7 [26,8; 49,9]a
38 [26,1; 54]a
36,6 [26,6; 51,8]a
36,9 [26,7; 52]a
35,8 [26,8; 50,1]a
38,2 [26,5; 54]a
Þjóðerni
Erlent ríkisfang 57 (14,2) 289 (7,9) 346 (8,5)
Sjúkdómsgreiningar
Vefrænar geðraskanir (F00-F09)
Fíknisjúkdómar (F10-F19)
Geðrofssjúkdómar (F20-F29)
Lyndisraskanir (F30-F39)
Kvíða- og streituraskanir (F40-F49)
Atferlisheilkenni (F50-F59)
Persónuleikaraskanir (F60-F69)
Þroskaraskanir (F70-F79)
Raskanir á sálarþroska (F80-F89)
Bernskuraskanir (F90-F98)
Ótilgreind geðröskun (F99)
11 (2,4)
110 (24,3)
152 (33,6)
131 (29)
14 (3,1)
0
15 (3,3)
10 (2,2)
6 (1,3)
3 (0,7)
0
39 (0,9)
1469 (33)
525 (11,8)
1213 (27,3)
837 (18,8)
26 (0,6)
230 (5,2)
27 (0,6)
43 (1,0)
26 (0)
14 (0,3)
50 (1)
1579 (32,2)
677 (13,8)
1344 (27,4)
851 (17,4)
26 (0,5)
245 (5)
37 (0,8)
49 (1)
29 (0,6)
14 (0,3)
Komur í bráðaþjónustu
Innlagnir á geðdeild
Legudagar á geðdeild
12,7b
5,6b
126,8b
8,3b
2,2b
32,3b
8,7b
2,5b
41,6b
aMiðgildi [fjórðungsmörk]. bMeðaltal.