Læknablaðið - 01.04.2023, Blaðsíða 54

222 L ÆKNABL AÐIÐ 2023/109
L I P R I R P E N N A R
Kuldatíð
Ragnar Logi Magnason
heimilislæknir og verðandi öldrunarlæknir
Læknar eru undantekningarlítið duglegt
og drífandi fólk sem gengur í gegnum
ýmsa herðandi hreinsunarelda í sínu
starfsþroskaferli. Þar er sáð hugmyndinni
um hinn sterka ólýjandi fagmann sem
getur orðið stór hluti sjálfsmyndarinnar.
Ef maður hneigðist til stéttarmonts gæti
maður freistast til að halda því fram að
seiglustig læknahópsins sé að líkindum í
hærra lagi og skrápurinn hita- og kulda-
þolnari en gengur og gerist.
Flest okkar hafa synt lengi í straum-
þungu álagsfljóti með reglulegum
vatnavöxtum. Á mínu svamli áður fyrr
talaði ég um „franskbrauðsvæðingu”
þjóðfélagsins í tengslum við fjölgun fólks
með „svokallaða kulnun“. Launin fyrir
hrokann voru stór sneið af hógværðar-
böku þegar undirritaður varð sjálfur
fyrir kælivagninum á Háannastræti. Eftir
ákeyrsluna tók við löng glíma við að
nálgast kjörhitastig þar sem öllum brögð-
um var beitt.
Í glímunni velti ég fyrir mér hvort
persónuleikaþættir útsettu lækna fyrir
kulnun. Óhófleg samviskusemi eða full-
komnunarhyggja, meðfædd eða áunnin.
Rannsókn á 855 pólskum læknanemum
2017 kannaði hvort þeir hefðu ríkari
tilhneigingu en aðrir til áráttu og þrá-
hyggju. Rannsóknin benti ekki til þess,
sem er ekki í samræmi við mína tilfinn-
ingu að eiginleikarnir séu útbreiddir í
okkar hóp. Sjálfur hefur maður verið
staðinn að verki í vinnu (og heima) við
óskilvirkt og tímafrekt snurfus eða dítl-
umdútl og vændur um að vera ekki eins
og fólk er flest. Fyrst er afneitunin alger í
þéttri vörn en svo lítur maður inn á við í
augnablik og viðurkennir að hugsanlega
gæti verið í gangi „oggu ponsu OC, en
ekki með D-inu sko".
Langir vinnudagar hafa verið nefndir
í kulnunarumræðunni. Þetta getur varla
verið meginskýring þar sem læknar hafa
alla tíð unnið mikið. Stórkostleg aukning
á ónauðsynlegu áreiti alls staðar frá er
hugsanlega stór orsakaþáttur.
Vottorðavinna, samfélagsleg skaða-
bótavæðing, skráningarskylda og stöðug-
ur ínáanleiki eru nú alls ráðandi. Maður
verður hálftómur eftir langan dag með
því sem á ensku heitir bullshit work. Í
sístreymi frétta- og samfélagsmiðla hafa
því miður farið fram mannorðsaftökur
okkar fólks án dóms og laga fyrir ætluð
mistök, án þess að það geti, sökum trún-
aðarskyldunnar, borið hönd fyrir höfuð
sér. Umkvartendur geta hins vegar tjáð
sig óhindrað og þannig fengið einhverja
útrás fyrir þá vanlíðan og sorg sem að
steðjar, hvort sem grundvöllur ásakana
er traustur eður ei.
Minnast verður á breytt lífsmynstur
fjölskyldna í fuglabjargi áreitisins. Skyldi
staðalímynd feðraveldisins vera útdauð
eða var hún nokkurn tímann til? Hann
er í það minnsta ekki auðfinnanlegur
virðulegi læknirinn og y-berinn sem
kemur heim eftir góðan vinnudag þar
sem hann upplifir gagnsemi, virðingu og
mannsæmandi laun sem duga lipurlega
fyrir snyrtilegu húsi þar sem eftir vinnu
bíður hugguleg fjölskyldan, velgdir inni-
skór, dagblaðið, síðdegislúrinn og þar á
eftir borðhald við kótelettur í raspi með
Ora grænum og inniföldu uppvaski.
Nei, eftir nútíma vinnudag hefst hin
tilveran, heimilishald og uppeldi þar sem
karlar eru að koma sterkari inn en for-
eldrarnir með samhverfu litningana bera
þó ennþá þyngri byrðar.
Ekki þykir duga lengur að börnin
gangi um símalaus, sjálfala, með lykil um
háls og hor út á kinn eins og í den. Nú
skal „hámarka“ og „besta“ uppeldið með
skutli bæjarenda á milli á íþróttaæfingar,
í tónlistarnám og til sálfræðinga á nám-
skeið í sjálfsstyrkingu og vináttuþjálfun.
Svo er brunað í sjúkraþjálfun til að vinna
með vöðvabólgu og ranga líkamsstöðu
þar sem snjalltæki koma klárlega við
sögu en við tökum þar samt hálfmeð-
vitaða ákvörðun um að stinga höfðinu í
sandinn af ótta við að hugsa afleiðingar
snjalltækninnar til enda.
Foreldrar eiga að fylgjast með námi
barna sinna af kostgæfni og ekki duga
lengur foreldrafundir, stjörnukladdar og
heimsendir kennaramiðar með hrósi eða
lasti. Það þarf að gjörgæsluvakta heima-
síður og samskiptaforrit og lesa þar úr
torræðum skilaboðum á stofnanamáli
sem vönustu vottorðasmiðir klóra sér í
kollinum yfir. Á foreldrafundinum er svo
rætt um það hvar hver situr með hverjum
en minna en áður rætt um tæpan lestrar-
skilning. Hugsanlega spilar þar inn í að
einkunnir eru orðnar illtúlkanlegri eftir
að kerfinu var breytt í anda jafnaðarsinn-
aðrar hugtakaverðbólgu og virðast nú
allir krakkar fá B í einkunn því það má
helst engan styggja. Hvort það sé B með
plús eða mínus getur svo reyndar skipt
sköpum fyrir framtíð barnsins, sam-
kvæmt smáa letrinu.
Helsti aflgjafi eilífðarvélar streitu er
samfélagsdrifið samviskubit og óttavæð-
ing framleidd af frétta- og félagsmiðlum
fyrir fleiri smelli en markaðssálfræðingar
hafa fyrir þó nokkru fundið út að 2H
nálgunin framleiðir flesta smellina (hrós
og hræðsla). Bak við allt saman virðast
svo vera öfl sem eiga það sameiginlegt
að vera að selja eitthvað. Útburðir voru
meðal skelfilegustu drauga fyrri alda.
Þá var þegar þekktur annar er Saman-
burður heitir. Hann var þá ekki talinn
sérlega öflugur en hefur nú vaxið mjög
og eflst, orðinn hræðilegastur allra
drauga. Sammi er þó ekki alslæmur og
drífur okkur stundum til góðra verka,
stunda útlits- og heilsurækt, til að mynda
með maraþonhlaupum, fylliefnum og
Everestklifri enda vill maður ekki missa
heilsuna, hún er jú dýrmætust.