Læknablaðið - 01.04.2023, Blaðsíða 11

L ÆKNABL AÐIÐ 2023/109 179
R A N N S Ó K N
Eyrún Thorstensen1
hjúkrunarfræðingur
Brynjólfur Gauti Jónsson2,3 tölfræðingur
Helga Bragadóttir4,5
hjúkrunarfræðingur
1Geðþjónustu meðferðarsviðs Landspítala, 2Hjartavernd, 3verkfræði- og
náttúruvísindasviði Háskóla Íslands, 4fræðasviði hjúkrunarstjórnunar,
hjúkrunar- og ljósmóðurfræðideild heilbrigðisvísindasviði Háskóla Íslands,
5Landspítala.
Fyrirspurnum svarar Eyrún Thorstensen, eyruntho@landspitali.is
Greinin barst til blaðsins 4. desember 2022,
samþykkt til birtingar 6. mars 2023.
Á G R I P
INNGANGUR
Þvinguð meðferð hefur verið gagnrýnd víða um heim og
er nauðungarlyfjagjöf ein tegund þvingaðrar meðferðar en
umfang nauðungarlyfjagjafa á Íslandi er lítið þekkt. Tilgangur
rannsóknarinnar var að kanna umfang nauðungarlyfjagjafa á
Landspítala, hvenær þær eru helst notaðar og hvort sé munur milli
sjúklinga sem fá nauðungarlyfjagjafir og þeirra sem ekki fá slíka
meðferð.
EFNIVIÐUR OG AÐFERÐIR
Rannsóknin er afturskyggn og nýtti gögn úr sjúkraskrám með úrtaki
allra inniliggjandi sjúklinga á geðdeildum Landspítala almanaksárin
2014-2018 með 4053 þátttakendum. Þátttakendum var skipt í tvo
hópa, hóp 1 með sjúklingum sem fengu nauðungarlyf (n=400, 9,9%)
og hóp 2 með sjúklingum sem ekki fengu nauðungarlyf (n=3653,
90,1%).

NIÐURSTÖÐUR
Heildarfjöldi nauðungarlyfjagjafa var 2438 talsins og um
1% heildarúrtaks fékk um helming allra nauðungarlyfja.
Nauðungarlyfjagjafir voru helst gefnar yfir daginn á virkum dögum
og seint um kvöld en ekki sást afgerandi munur milli mánaða. Þegar
hóparnir voru skoðaðir sást að hlutfallslega fleiri karlar og sjúklingar
með erlent ríkisfang voru í hópi 1 en hópi 2, en ekki sást afgerandi
munur á aldursdreifingu milli hópanna. Þeir sem voru í hópi 1 voru
með fleiri komur á Landspítala, og fleiri innlagnir og legudaga á
geðdeildum Landspítala á sjúkling, en þeir í hópi 2. Hjá sjúklingum
í hópi 1 voru geðrofsgreiningar (F20-29) og lyndisraskanir (F30-
39) algengastar en í hópi 2 voru það fíknisjúkdómar (F10-19) og
lyndisraskanir (F30-39).
ÁLYKTUN
Niðurstöður benda til ákveðinna áhættuþátta nauðungarlyfjagjafa
varðandi lýðfræðilegar breytur sjúklinga, sjúkdómsgreiningar,
nýtingu þjónustunnar og tímasetningar nauðungarlyfjagjafa. Nánari
greining gæti nýst til þess að draga úr þvingaðri meðferð. Frekari
rannsókna er þörf á þvingaðri meðferð á geðdeildum á Íslandi.
Nauðungarlyfjagjafir á
geðdeildum Landspítala
árin 2014-2018
Inngangur
Víða um heim er leitast við að draga úr notkun þvingaðrar
meðferðar á geðdeildum, meðal annars nauðungarlyfjagjafa.1
Þó getur þvinguð meðferð verið nauðsynleg til þess að tryggja
öryggi sjúklings, starfsfólks og annarra þegar sjúkdómsástand
er alvarlegt.1,2 Nauðungarlyfjagjöf getur einnig verið nauðsyn-
leg til þess að tryggja bata og fyrirbyggja versnun sjúkdóms.3
Þvinguð meðferð er skilgreind sem hver sú aðferð sem notuð
er án samþykkis sjúklings og skerðir getu hans til að fara sínu
fram, eins og skerðing á ferða- og persónufrelsi, einangrun,
fjötrar, nauðungarlyfjagjöf og markasetning.4 Mikill munur
virðist á milli þjóða og milli þeirrar þvinguðu meðferðar sem
notuð er. Samkvæmt rannsókn sem skoðaði gögn um þvingaða
meðferð á geðdeildum í Hollandi árið 2011 og bar saman við
tölfræði 10 annarra landa um þvingaða meðferð á geðdeildum
er hlutfall þvingaðrar meðferðferðar að meðaltali 7% og spann-
ar frá 0-56%.5 Rannsókn frá 16 geðdeildum í Sviss sýndi að 28%
sjúklinga fengu þvingaða meðferð í einhverju formi og voru
nauðungarlyfjagjafir 15% þeirrar meðferðar.6 Í Noregi reyndist
hlutfall þvingaðrar meðferðar inniliggjandi sjúklinga á
bráðageðdeildum vera 35% og þar af nauðungarlyfjagjafa 9%.7