Mímir - 01.06.1981, Page 28

mínni, þá er frá líðr, hvernig þeim var sagt, ok
gengsk þeim mjög í minni optliga, ok verða frá-
sagnir ómerkiligar /—/ ok vant, at SQgur hefði
gengisk í munni ef eigi væri kvæði, bæði ný ok
forn (422).
Ekki er ólíklegt að sagnaritarinn mikli sé
þarna að reka hornin í þau atriði sem áður
voru talin meðal einkenna munnlegrar frá-
sagnarlistar. Pað er þannig næsta víst að þótt
sagnaritarinn líti á efnið gagnrýnum augum
og vinni vísindalega úr efniviðnum, leifir ætíð
eftir af „the original story-tellers freedom of
selection“ (Ker ’57:187). Fram hjá þessu
valfrelsi sagnamannsins verður aldrei litið.
Um flokkun í bókmenntagreinar.
Flokkun bókmenntaverka í ákveðnar bók-
menntagreinar (genrer) hefur lengi tíðkast.
Yfirleitt eru slíkar skilgreiningar til skýring-
ar á eðli og samkennum þeirra bókmennta-
verka sem undir þær falla. Slíkar flokkanir
hljóta ætíð að snúast um spurninguna sem
þeir Wellek og Warren orða svo: „Does every
work stand in close enough literary relations
to other works so that its study is helped by
the study of other works?“ (W. og W. ’73:
227).
Venjulega eru afurðir íslenskrar sagna-
ritunar færðar í 6 flokka. Pað eru konunga-
sögur, Islendingasögur, byskupasögur, sögur
um íslenska viðburði á 12. og 13. öld, forn-
aldarsögur og riddarasögur. Flokkun sem
þessi byggist yfirleitt eingöngu á samstæðu
efni og hún er umdeilanleg. Ætíð eru einhver
verk sem annaðhvort eiga hvergi heima eða
sóma sér jafnvel í tveimur flokkum. Hlutur
þátta er alla jafna ekki mikill í flokkun ís-
lenskra fornbókmennta og þeirra er sjaldnast
getið sem sérstakrar bókmenntagreinar.
Áður en lengra er haldið er rétt að glöggva
sig á því hvað felst í hugtakinu bókmennta-
grein og á hvaða þætti þeirra rannsókna hafi
verið lögð ríkust áhersla á síðustu árum.
Fars Fönnroth fjallar um þetta efni og tal-
ar um að gera verði ráð fyrir „certain rules
26
for a particuiar group of literary texts“, jafn-
framt að reglur þessar snerti ekki einvörðungu
efnið sem slíkt, heldur einnig byggingu og
stíl. Hann minnir einnig á að flestir fræði-
menn séu sammála um að verk innan einnar
bókmenntagreinar eigi sér sameiginlegan upp-
runa, líkt og gildir um flokkun dýra í tegund-
ir og ættir (Fönnroth ’75:419).
Peir Wellek og Warren leggja áherslu á
að við flokkun skáldverka verði að hafa hlið-
sjón bæði af „outer form (specific metre or
structure)“ og „inner form (attitude, tone,
purpose-more crudely, subject and audience)“
(W. og W. ’73:231). Áður fyrr var lögð á-
hersla á að bókmenntagreinar væru rækilega
aðskildar og að þær mættu ekki blandast á
nokkurn hátt. Bókmenntagreinin átti að vera
„hrein“. Þetta viðhorf á sér nú fáa formæl-
endur og í stað þess er áherslan lögð á að
flokkunin sé lýsandi (descriptive). Markmið
flokkunarinnar er að finna „the common
denominator of a kind, its shared literary
devices and literary purpose“ (W. og W.
73:234—5).
Það er engum vafa undirorpið að þessi
nýju viðhorf hafa sett svip sinn á rannsóknir
íslenskra fornbókmennta og á vissan hátt
opnað nýjar víddir.
Ahrif hinna nýrri viðhorfa.
Það er eðlileg afleiðing nýrra viðhorfa til
rannsókna á bókmenntagreinum að beina at-
hyglinni sérstaklega að formgerðunum. Kem-
ur það vel heim við það markmið að flokk-
unin eigi að vera lýsandi. Hafa nokkrir fræði-
menn gengið fram fyrir skjöldu í þessum efn-
um og niðurstöður þeirra hafa orðið til þess
að varpa nýju ljósi á fornsagnarannsóknirnar.
Þessar athuganir fela einnig í sér nýjan skiln-
ing á sérkennum munnlega varðveittra frá-
sagna og á gildi munnlegrar hefðar yfirleitt.
Vitaskuld hafa ýmsir áður gert sér grein fyr-
ir þeim frásagnarmynstrum og endurteknu
ferlum sem sögurnar byggja á, en slíkt hefur