Skógræktarritið - 15.10.2000, Síða 102

Þessi myndarlegi köngulóarvefur er táknrænn fyrirhringrás náttúrunnar. Munstrið í
vefnum minnir óneitanlega á viðaruppbyggingu lauftrjáa.
Mynd: Brynjólfur Jónsson.
vöxtulegustu trén voru höggvin
eitt og eitt, eða í holtum', eftir
þörfum, til þess að heilu skógar-
teigarnir1 2 voru felldir. í fyrstu
leiddi þetta til mikillar skógaeyð-
ingar víða í Evrópu. Þótt fáum
detti það í hug, sem komið hafa
til Svíþjóðar, var skógareyðing í
Mið-Svíþjóð gífurleg fyrir og við
upphaf iðnvæðingar, svo dæmi
sé tekið. Lengi vel létu menn
náttúrulega endurnýjun skóg-
anna duga. Smám saman þróast
síðan það verklag sem nútfma-
skógrækt byggir á, f teigaskóg-
rækt þar sem samfelldar spildur
eru teknar til heildstæðrar með-
ferðar, hvort sem notuð er sjálf-
græðsla eða gróðursetning. Með
teigaskógrækt og gróðursetningu
hefst einnig saga stórfelldra
breytinga á tegundasamsetningu
og aldursdreifingu skóganna.
1 Ho/í er fomt orð yfir skóg. í norsku er fiolt fiugtak
yfir fióp trjáa á litlu afmörkuðu svœði (100-1000m2)
2 Skógarteigur er fiér notað yfir það sem á norður-
landamáli kallast besland og má skilgreina á eftirfar-
andi fiátt: Skógivaxið svæði með til þess að gera eins-
leitum skógi, svipuðum vaxtarskilyrðum og fientugt
þykirað lúti sömu meðfiöndlun. Skógarteigur skal
ekki vera minni en 0,5 fia.
Fjölbreyttir barr- og laufskógar
breytast í einsleita barrskóga
sem skipt er í teiga þar sem ein
tegund af jafnaldra trjám er ríkj-
andi. í náttúrulegum skógi vaxa
margar kynslóðir trjáa hlið við
hlið og krónuþakið er í nokkrum
lögum. Einkenni náttúrulegra
skóga haldast að mestu með
rjóðurfellingunni. Eðli ræktaðra
skóga kallar í ríkara mæli á grisj-
un, annars vegar vegna þéttleika
og einsleitni í aldri og hæð, og
hins vegar vegna aukinna krafna
um afköst á flatareiningu.
Segja má að „Fordismi”3 iðnað-
arsamfélagsins hefji innreið sína
í skóga hins vestræna heims í
aldarbyrjun og nái hámarki eftir
miðja öldina. Þó er mjög mis-
munandi eftir löndum hversu
langt þessi þróun gekk. í Svíþjóð
eru kjörskilyrði fyrir stórkarlalega
skógarnýtingu vegna stórra land-
areigna og fyrirtækja, en einnig
vegna landslags og jarðvegsskil-
yrða. í dag eru 97% skóga, fyrir
neðan svokölluð nytjaskógamörk
3 Hér í merkingunni að einblína á magn og einsleitar
afurðir fremur en fjölbreyttar sem þó geta gefið vel í
aðra fiönd.
í Svíþjóð, ræktaðir skógar. í Nor-
egi gekk þessi þróun ekki eins
langt, m.a. vegna þess að þar eru
skógareigendur margir og eignar-
hluti hvers og eins oftast lítill.
Einnig er þar landslag, jarðvegs-
aðstæður og berggrunnur mjög
breytilegt.
Á síðari hluta þessarar aldar
hafa skógræktarmenn reynt að
sníða verstu vankantana af teiga-
skógræktinni, m.a. með meiri var-
færni við skógarhögg, aukinni
fræðslu til þeirra sem það
stunda, minni og liprari vélum,
verndaraðgerðum og síðast en
ekki síst víðari sýn á hlutverki og
gildi skóganna. Þróun úrvinnslu-
iðnaðar og markaðar fyrir trjávör-
ur hefur einnig gert það að verk-
um að fleiri trjátegundir eru eftir-
sóknarverðar. Stundum er sagt
að náttúran þróist í hring og svo
virðist sem aðferðafræði mann-
skepnunnar hafi tilhneigingu til
þess að lúta því lögmáli.
Þetta er rakið hér til þess að
undirstrika að grisjun er hluti af
ræktunarferli sem sett er af stað
með einum eða öðrum hætti og
oft í ákveðnum tilgangi. Þéttar
plantekrur, með takmarkaða
dreifingu í hæð, þarf yfirleitt að
grisja.
Grisjunaraðferðir eru fyrst og
fremst þróaðar eftir þörfum nýt-
ingar og hagkvæmni til þess að
ná hámarks-afköstum og verð-
mætum út úr flatareiningunni.
Meðal skógræktarþjóða hefur því
mikil áhersla verið lögð á rann-
sóknir og þróun á grisjunarmód-
elum fyrir helstu trjátegundir, s.s.
rauðgreni, skógarfuru og birki í
þeim tilgangi að hámarka nettó-
verðmæti viðarafurða. Grisjun
útivistarskóga hefur aftur á móti
þróast öðruvísi og stjórnast
meira af tilfinningu en þaulhugs-
uðum töflum og arðsemisút-
reikningum. Þar eru önnur gildi
höfð að leiðarljósi, s.s. fjölbreyti-
leiki, sjónræn upplifun og vernd-
un margbreytilegra vistkerfa.
98
SKÓGRÆKTARRITIÐ 2000