Skógræktarritið - 15.10.2000, Side 104

þó ekki að vera minni, þvf oft
gróðursetja menn fleiri en eina
tegund saman. Vfða fer birki- og
víðiteinungur einnig að spretta
upp. Það er vitaskuld háð þétt-
leika hins nýja skógar hvenær
krónurtrjánna ná saman, en yfir-
leitt gerist það þegar trén hafa
náð eins til þriggja metra hæð.
Þegar nokkur lög af greina-
krönsum hafa náð saman hefst
sjálfkvistun. Blöð neðstu greina
eða þeirra sem búa við mestan
skugga, hætta smám saman að
ljóstillífa og deyja að lokum af
skorti á birtu og næringu. Grein-
arnar falla að lokum af, en tals-
verður munur er á milli trjáteg-
unda og kvæma hvað þetta varð-
ar. Sjálfkvistun er mikilsmetinn
eiginleiki þegar nýta á bolinn þar
sem fjöldi og stærð kvista skipta
máli.
Ef ekkert er að gert fer sam-
keppnin um rými, ljós og nær-
ingu harðnandi, og að lokum lýt-
ur hluti trjánna í lægra haldi og
afleiðingin verður svonefnd sjálf-
grisjun. Hérkoma sjúkdómar
einnig við sögu, bæði vegna þess
að trén eru veikari fyrir en ella og
einnig vegna þess að kjörskilyrði
fyrir vissa sjúkdóma eru í þéttu
þykkninu. Hérlendis hefursitka-
lús leikið þétta lundi af sitkagreni
hart svo dæmi sé tekið. Sam-
keppnin er mest í miðaldra skógi
en byrjar þeim mun fyrr sem
skógur er þéttari.
Talsverður munur er á milli
trjátegunda með tilliti til þess
hversu plássfrekar þær eru. Sam-
keppni um ljós, næringu og vaxt-
arrými hefst fyrir alvöru þegar
krónur trjánna ná saman. Talað
er um Ijóselskar tegundir, í þeim
flokki eru t.d. birki, fura, lerki,
ösp, og víðitegundir. Meðal
skuggaþolinna tegunda má nefna
greni, þin og hegg.
Mitt á milli (hálf-skuggaþolnar)
eru tegundir eins og elri, askur,
álmur, hlynur, reynir og douglas-
greni. Sumar tegundir eins og t.d.
askur og reyniviður eru skugga-
þolnar sem ung tré en verða
nokkuð ljóselsk með aldrinum.
Ljóselsk tré sleppa ljósi betur
niður í skógarbotninn en þau
skuggaþolnu.
Ljóskröfur trjánna vaxa með
aldrinum og vöxtur þeirra verður
meiri við aukið ljósmagn. Tré
sem vaxa án samkeppni um ljós
og rými, fá djúpa og umfangs-
mikla krónu með grófum greinum
og öflugt rótarkerfi. Tré sem vaxa
á frjósömu landi komast af með
minna Ijós en væru þau á harð-
bala. Þannig bæta jákvæðir vaxt-
arþættir upp þá lakari að vissu
marki. Landslag hefur talsverða
þýðingu fyrir hversu þétt tré geta
staðið. Ljósskilyrði eru best þar
sem hallar móti suðri og betri á
móti vestri en austri. Hjá
ljóselskum tegundum hefst sjálf-
grisjun fyrr og gengur hraðar fyrir
sig en hjá skuggaþolnum. Sama
á við þar sem vaxtarskilyrði eru
góð, því þá er oft talsverð dreif-
ing f hæð trjánna. Við lök vaxtar-
skilyrði er hæðardreifing oftast
lítil. Ef trjátegundir, sem gera
kröfur um næringarríkan jarðveg
hafa verið gróðursettar þétt, á
stað þar sem vaxtarskilyrði eru
slök, er hætta á að vöxturinn
staðni þegar samkeppnin harðn-
ar. Það sama virðist raunar oft
vera upp á teningnum með ís-
lenska birkikjarrið.
Tilhneiging til hæðardreifingar
er sem sagt misjöfn á milli teg-
unda og er yfirleitt meiri þar sem
vaxtarskilyrði eru góð. Greni og
þinur hafa tilhneigingu til að hafa
jafna krónu. Fura og ösp eru ólík-
ar þeim fyrrnefndu að þessu leyti.
Birki, elri og lerki eru talin standa
þarna mitt á milli. Hæðardreifing
hefur þannig mikil áhrif á sjálf-
grisjun, hvort og þó aðallega
hvenærhún hefst. Ef dreifingin í
hæð er lítil þá er hætt við að
skógurinn beri verulegan skaða af
ef hann er ekki grisjaður. Skógur
sem staðnað hefur í vexti um
langt árabil nær ekki að vinna
það vaxtartap upp síðar, þrátt fyr-
ir að vöxturinn taki kipp eftir
grisjun. Sumar trjátegundir, sem
staðið hafa of þétt, eins og t.d.
lerki virðast þó varla ná eðlilegri
blaðfyllingu aftur og dregur það
úr vaxtarbata þeirra eftir grisjun.
Út frá þessu mætti draga þá
ályktun að raunhæft sé að láta
náttúruna um grisjunina þar sem
vaxtarskilyrðin eru góð, sérstak-
lega ef um er að ræða ljóselskar
tegundir. Sé hins vegar mark-
miðið að rækta nytjaskóg þá er
einkum tvennt sem mælir gegn
því. Trén sem verða ofan á eru oft
með grófar greinar og lögun
stofns og viðargæði oft langt
undir meðallagi. Slík tré eru
stundum kölluð vargar. Þegar
þau tré fá nægt rými, breiða þau
enn meir úr sér og verða verr
sköpuð en ella. í öðru lagi tapast
framlegð þeirra trjáa sem verða
undir og grotna niður án þess að
verða nýtt.
Hér erum við komin að kjarna
málsins er varðar grisjun nytja-
skógar, þ.e. gæði eftirstandandi
trjáa og nýtingu hráefnis sem ella
fer forgörðum.
Eins og gefur að skilja þá vex
plássþörf trjánna í takt við stærð
þeirra. Þannig eru um 400-800
plöntur á hvern fermetra í nútíma
gróðrarstöðvum, sem er svipaður
fjöldi og rúmast á einum ha
(10.000 m2) þegar trén hafa náð
20 m hæð eða meiri. Við gróður-
setningu er yfirleitt mælt með tvö
til þrjú þúsund plöntum á ha. Að
því gefnu að flestar þeirra komist
á legg, gæti þurft að grisja ríflega
tvö þúsund tré á í lotunni4, eða
2/3 þeirra trjáa sem gróðursett
voru. Það er þó ekki sjálfgefið að
þörf sé á grisjun. Þörfin ræðst
einkum af: þéttleika, trjátegund-
um, hæðar- og aldursdreifingu,
vaxtarskilyrðum og hvort um er
4 Loííj merkir œviskeið einnar kynslóðar af trjám.
100
SKÓGRÆKTARRITIÐ 2000