Skógræktarritið - 15.10.2014, Síða 53

SKÓGRÆKTARRITIÐ 2014 51
Miklar framfarir hafa átt sér stað á öllum verksviðum
skógræktar frá því gróðursetningar hófust um alda-
mótin 1900. Áhöld og verkfæri sem notuð hafa verið
við gróðursetningar hafa því breyst mikið. Í þessari
grein verður fjallað um áhöld sem notuð hafa verið
við gróðursetningu trjáplantna hér á landi frá fyrstu
gróðursetningum til okkar daga. Gróðursetning
skógarplantna er undirstöðuatriði í vel heppnaðri
skógrækt. Gróðursetningin er líkamlega erfið vinna
og því er mikilvægt að tæki og tól sem notuð eru til
verksins þjóni sem best verkefninu.
Fyrstu gróðursetningarnar
Fyrstu skógargróðursetningarnar á Íslandi fóru fram
um aldamótin 1900, sú fyrsta á Þingvöllum árið 1899,
ári síðar á Grund í Eyjafirði og Hálsi í Fnjóskadal.
Danskur skógfræðingur, C. E. Flensborg, var fenginn
til þess að stjórna þessari fyrstu tilraun til skógræktar.
Í skýrslunni „Skovrester og Nyanlæg av skog paa
Island“, sem Flensborg skrifaði í kjölfarið, fjallar hann
um ýmis vandamál við gróðursetninguna í Grundar-
reit, þar sem unnið var með óvönu verkafólki og með
lélegum áhöldum.
Undirbúningur af hálfu Dananna að þessari fyrstu
gróðursetningu á Íslandi virðist hafa verið nokkuð
góður, sérstaklega hvað varðar pökkun og innflutn-
ing plantna en skortur á áhöldum og vandræða-
gangur við sjálfa framkvæmd gróðursetningarinnar
kom Flensborg í opna skjöldu. Hann hafði greinilega
reiknað með að algengustu áhöld sem notuð voru
við jarðræktarstörf í Danmörku væru til taks á Íslandi.
Svo reyndist ekki vera. Auk þess kom Flensborg á
óvart hve fótabúnaður verkamannanna sem tókst
að ráða til verksins var lélegur og óhentugur. Þeir
áttu erfitt að stíga á skóflur og spaða á íslenskum
skinnskóm en krafta þurfti til að rjúfa gróðurþekjuna
og grafa gróðursetningaholur. Mjúkir skinnskór voru
vinnufatnaður í sveitum landsins á þessum árum og
gúmmístígvél og vinnuskór með hörðum botnum
aðeins framtíðarsýn.
Flensborg greinir frá því að verkamennirnir hafi
verið ófáanlegir til þess að gróðursetja smáplöntur
án belgvettlinga. Einnig segist hann hafa gert ráð
fyrir því að til verksins væri hægt að ráða börn og
konur sem ekki þyrfti að greiða nema brot þeirra launa
sem karlmenn fengu í daglaun. Meðal annars af
þessum ástæðum fór kostnaðurinn við framkvæmdina
úr böndum.
Smíði og þróun áhalda til gróðursetninga hófst ekki
að ráði fyrr en eftir seinna stríð, þegar framleiðsla
plantna í gróðrarstöðvunum var farin að ganga vel
og talsvert magn af plöntum fengust til gróður-
setninga á ári hverju. Fram að þeim tíma var senni-
lega aðallega gróðursett með hefðbundnum stungu-
spöðum.
Hér á eftir fylgja myndir og skýringar á helstu
handgróðursetningatækjum sem notuð hafa verið
eftir að gróðursetningar urðu umfangsmeiri og fleiri
plöntum þurfti að koma í jörð.
Gróðursetningahakar, 1940–1960
Upphaflega voru gróðursetningahakar heimasmíðaðir
úr fjaðrastáli úr bílfjöðrum, sem þá var besta efni sem
tiltækt var. Lengd blaðsins var frá 40–60 cm. Blaðið
Gróðursetningaáhöld
frá upphafi til okkar daga 1. mynd.
Gróðursetningahaki.
T. v. Áhöld sem þessi hafa líklega
verið notuð við gróðursetningu á
Þingvöllum og Grund um alda-
mótin 1900. Myndir: Landbúnaðar-
safn Íslands