Helgarpósturinn - 11.12.1986, Blaðsíða 15

NÆRMYND
haldið að Jón myndi fara út í út-
gerð og fiskvinnslu, en fræðimað-
urinn varð yfirsterkari, þá.
Heim kominn hóf hann
störf hjá Efnahagsstofn-
un, sem þá var undir
stjórn Jónasar Haralz. Þetta var í
ársbyrjun 1964 og í stjórn stofnun-
arinnar var einnig Jóhannes Nor-
dal. Jón segist hafa verið ánægður
með samstarfið við þessa helstu
hagfræðinga viðreisnarstjórnar-
innar. En myndi hann reka Jó-
hannes úr sæti Seðlabankastjóra
ef hann hefði tækifæri til? ,,Nei,“
svarar Jón stutt og laggott.
Á árunum 1965 til 1967 var Jón
Sigurðsson við framhaldsnám í
London School of Economics og
lauk þaðan mastersprófi. Hann
var áfram viðloðandi Efnahags-
stofnunina á sumrin og að fullu frá
1967. Árið 1971 varð sú breyting á
að stofnunin var gerð að deild í
Framkvæmdastofnun sem „vinstri
stjórnin" setti á laggirnar og var
hún kölluð hagrannsóknadeild.
Hún starfaði undir því heiti þar til
Þjóðhagsstofnun í núverandi
formi var stofnuð 1974. Jón varð
allsráðandi í hagrannsóknadeild-
inni og hann er nefndur „faðir
Þjóðhagsstofnunar" með réttu, og
hefur verið forstjóri hennar frá
upphafi. Nú voru þeir Haralz og
Nordal horfnir á brott og Jón var
arftakinn. í hægri stjórn Geirs
Hallgrímssonar frá 1974—78 var
stundum haft á orði að Geir væri
blaðafulltrúi Jóns í efnahagsmál-
um. Andstæðingar kváðu hann
vera „kjaraskerðingarstjóra ís-
lands" en góðlátlegra uppnefni er
„Jón þjóðhagi", uppkomið frá
miðjum áttunda áratugnum.
Á árunum 1980 til 1983 var Jón
fastafulltrúi Norðurlandanna hjá
Alþjóðagjaldeyrissjóðnum í
Washington. Hann hefur og kom-
ið nálægt Norræna fjárfestinga-
bankanum, m.a. stjórnarformaður
hans og hefur hvarvetna verið
sami yfirburðamaðurinn og eftir-
sóttur til trúnaðarstarfa.
„Allur frami Jóns byggist á hans
eigin verðleikum, yfirburðagetu
og hæfni. Hann smjaðrar ekki fyr-
i? fólki og er fjarri því að vera
framhleypinn," segir einn fyrrver-
andi samstarfsmaður hans.
Sami: „Hann er þrjóskur og stíf-
ur á meiningunni, jafnvel um smá-
atriði, næstum því smásmuguleg-
ur. Honum virðist ekkert líða alltof
vel inKan um fólk og er ekki sú
manngerð sem talar við alla.
Hann er meira að segja stundum
dálítið þungur. Hann er dálítið hof-
móðugur í fasi, þannig að margt
fólk óttast hann frekar, en ég held
að þetta fas sé meira skjöldur hans
en sjálfbirgingur."
Gylfi Þ. Gíslason var viðskipta-
ráðherra og sjálfur einn helsti
stefnuviti viðreisnarstjórnarinnar
í efnahagsmálum. Hann sá fljót-
lega hvaða hæfileikum hinn ungi
Jón bjó yfir og ýtti sem mest hann
mátti undir hann.
í vinnunni hér heima kom sama
samviskusemin, eljan og dugnað-
urinn fram. „Hann er mættur
snemma á morgnana í vinnuna.
Er gífurlega vinnusamur. Það eru
engir forstjórastælar í honum.
Skrifstofan hans er vinnuherbergi
og hann rekur Þjóðhagsstofnun
eins og alvöru vinnustað, þar sem
gerðar eru kröfur um afköst
manna. Hann eyðir bara stuttum
tíma í mat og kaffi og leggur enn
jafn mikið upp úr iðni og ástundun
í vinnunni," segir samstarfsmaður
hans.
Jón Sigurðsson var snemma
fenginn til að sinna erfiðum
verkefnum: m.a. í verðlags-
nefnd sjávarútvegs, vísitölunefnd
og fleri þessháttar verkum. „Hann
er yfirburðasamningamaður, þar
sem þjálfunin og hinn snari hugur
hans njóta sín best,“ segir flokks-
bróðir hans. „Hann var auðvitað
vel máli farinn og kurteis, en hann
vildi ráða öllu og fylgdi málum sín-
um eftir af óbilgirni,“ segir Harald-
ur Steinþórsson, fyrrv. fram-
kvæmdastjóri BSRB, sem var með
honum í vísitölunefnd. Annar sem
verið hefur með honum í nefndum
tekur í sama streng: „Hann er með
og stjórnar eða er ekki þátttak-
andi.“
Enn annar segir að hann sé ekki
bara fljótur að hugsa og færa fram
rök, heldur einnig fljótur að reið-
ast og þá standist enginn mála-
fylgju hans, — hann valti yfir
menn og málefni. „Það er líka
þess vegna sem Sjálfstæðisflokk-
urinn óttast hann; þeir vita að
hann er yfirburðamaður og allt
eins líklegur til að verða harðvít-
ugur baráttumaður í pólitíkinni,
þegar hann brettir upp ermarnar."
En hvernig er fyrir mann, sem
fyrst og fremst hefur unnið sem
fagmaður að hella sér út í stjórn-
málaþrasið með öllum þeim per-
sónuskætingi sem því fylgir? „Eg
tel að stjórnmálabaráttan sé of
persónutengd á íslandi. Persónu-
legir verðleikar eða ávirðingar
skipa of stóran sess á kostnað mál-
efnalegra skoðanaskipta. Á hinn
bóginn geri ég mér vel ljóst, að
með því að bjóða sig fram í stjórn-
málabaráttu, er maður um leið að
bjóða fram persónu sína og því
fylgir sjálfsagt eitthvað af persónu-
legum skætingi, sem ég vildi held-
ur vera laus við og ég vona að með
tímanum verði umræðan mál-
efnalegri," segir Jón Sigurðsson.
í máli hans kemur fram, að
skilnaðurinn við Þjóðhagsstofnun
sé tregablandinn, því þar vinni
gott fólk, sem hann hefði ella
gjarnan viljað halda áfram að
starfa með.
í spjalli við HP var hann spurður
hvort hann legði jafn mikið uppúr
sögulegum fortíðartilvísunum og
nafni hans Baldvin. Hann kvaðst
ekki vera jafn vel að sér í stjórn-
málasögu og Jón Baldvin, — legði
því mest uppúr velferðarríkinu,
verndun þess og þróun í anda lýð-
ræðisjafnaðarmanna og því að
efla þróttmikið atvinnulíf til að
byggja það á — þróun hugmynda
fremur en persónusögu.
Haraldur Guðmundsson, föður-
bróðir Jóns, lýsti yfir því tveimur
dögum fyrir kosningarnar 1956,
þá formaður Alþýðuflokksins, að
hann vildi ekki að flokkurinn
myndaði ríkisstjórn með Alþýðu-
bandalaginu. Haraldur settist svo
ekki í ríkisstjórnina, sem flokkur
hans myndaði þrátt fyrir allt með
Framsóknarflokknum og Alþýðu-
bandalaginu. Ætlar Jón Sigurðs-
son að feta í fótspor frænda síns og
lýsa því yfir að hann vilji ekki
mynda ríkisstjórn með Alþýðu-
bandalaginu?
„Ég tel, að eins og nú er háttað,
geti enginn ábyrgur stjórnmála-
maður útilokað einhvern einn
flokk né heldur sjálfan sig frá
stjórnarsamstarfi. Ég vil taka þátt
í að mynda ábyrga ríkisstjórn í
anda jafnréttis, þar sem kjölfestan
verði í samræmi við stefnu AI-
þýðuflokksins. Ég læt öðrum eftir
að reyna að mynda ríkisstjórn fyr-
ir kosningar."
|,,jómfrúræðu“ Jóns Sigurðs-
sonar hjá Alþýðuflokknum í
Reykjavík, sem hann flutti á
Broadway fyrir nokkrum vikum
er nokkuð um almennt orðaða
hluti, sem sumir kratar tóku á
þann veg, að Jón væri allt að því
frjálshyggjumaður. Þar stillir hann
t.d. frjálsum markaði gegn mið-
stýringu, meðan margir kratar
telja jafn mikla hættu ef ekki meiri
stafa af miðstýringu og einokunar-
tilhneigingum hins frjálsa mark-
aðar. Jón: „Þetta er kannski ekki
nógu skýrt fram sett. Ég er þeirrar
skoðunar að nota eigi ríkisvaldið
til að hefta samþjöppun valds, og
það á að beita því jafnt á miðstýr-
ingarþróun og valdasamþjöppun í
atvinnulífi og viðskiptum eins og í
ríkiskerfinu sjálfu. Auðvitað tog-
ast stundum á sjónarmið hag-
kvæmninnar og sjónarmið vald-
dreifingar. Hagsýnin má ekki
verða á kostnað einstaklingsfrelsis
ogbetramannlífs. Hlutverk stjórn-
valda er að finna jafnvægi þarna á
milli þannig að hagkvæmni og
mannleg samábyrgð haldist í
hendur við frelsi einstaklinga og
markaðsbúskap."
Þó Jón hafi fyrst gengið í Al-
þýðuflokksfélagið í Reykjavík
skömmu fyrir uppstillingu listans,
hefur hann áður komið við sögu
flokksins. Hann var t.d. viðloðandi
félög ungra jafnaðarmanna á Ak-
ureyri og í Reykjavík á sínum tíma
auk áðunefndrar ættarfylgju. Þá
hefur oftar en einu sinni komið til
tals, að hann tæki sæti á framboðs-
listum Alþýðuflokksins. Bragi Sig-
urjónsson reyndi að fá hann til
framboðs á Norðurlandi eystra
1971, í Reykjavík kom hann til tals
1974 er hugmynd var uppi að Gylfi
Þ. Gíslason færi vestur á firði, — og
1978 vildi Vilmundur Gylfason fá
hann til framboðs í Reykjavík. „Ég
leitaði strax til hans eftir að ég
varð formaður," segir Jón Baldvin
Hannibalsson.
Jón Sigurðsson lýsti sig frekar
ánægðan með kjarasamning ASl/
VSÍ sem undirritaður var á dögun-
um og hann taldi hann ábyrgan.
En treystir hann sér til að fram-
fleyta fjölskyldu á umsömdum lág-
markslaunum?
Jón: „Nei.“ En telur hann þá sið-
ferðilega verjandi að semja um
laun sem ekki nægja til fram-
færslu? Jón: „Já, í þessu tilfelli tel
ég það vegna þess að lágmarks-
launin eru oftast nær einungis við-
miðunarlaun — flestir hafa sem
betur fer hærri laun í þeirri miklu
atvinnu sem er í landinu, auk þess
sem fyrirvinna fjölskyldu er nú
sjaldnast á einni hendi. Auðvitað
verður eitthvað af fólki á lág-
markslaunum en það þýðir ekki
endilega að besta leiðin til að að-
stoða það sé að hækka lágmarks-
launin. Þess geta verið dæmi að
hækkun lágmarkslauna ýti þeim
sem síst skyldi út af vinnumark-
aðnum. í þessu sambandi verður
einnig að líta til ríkisvaldsins sem
á að tryggja þegnunum efnahags-
legt og félagslegt öryggi m.a. með
stefnu sinni í skatta- og trygginga-
málum."
í jómfrúræðunni lýsti Jón yfir
stuðningi við „farsæla utanríkis-
stefnu" íslendinga og vill halda
áfram á sömu braut. En hvaða af-
stöðu hefur hann til þeirrar stefnu
jafnaðarmanna annars staðar á
Norðurlöndum að lýsa svæðið
kjarnorkuvopnalaust? „Ég er ekki
sannfærður um að Jsessi hugmynd
eigi við á íslandi. Eg vil ekki taka
afstöðu til stefnu nágrannaþjóða
okkar í þessu máli og ég sé reynd-
ar ekki hvernig þetta mál tengist
flokkapólitík," segir Jón Sigurðs-
son oddviti Alþýðuflokksins í
Reykjavík.
Én hvað með útþenslu banda-
ríska hersins hér landi síðustu árin
— ratsjárstöðvarnar og önnur
mannvirki? Er hann sáttur við
þessa þróun? „Ég geri engar at-
hugasemdir við þessa þróun. Hlut-
fallslegt mikilvægi hernaðarfram-
kvæmda hefur ekki aukist í þjóð-
arbúinu og þær eru engu mikil-
vægari efnahagslega nú en áður.
Við verðum að horfast í augu við
að það fylgja því skyldur að vera í
vestrænu varnarsamstarfi."
ó staðarákvarðanir séu
oft villandi á hinu póli-
tíska landakorti, þá mark-
ar Jón Sigurðsson sig greinilega
með hægri öflum í heimshreyf-
ingu jafnaðarmanna og þeirri ís-
lensku. En hvað segja stjórnmála-
menn sem átt hafa samskipti við
Jón á umliðnum árum?
„Ekki fór milli mála að Jón væri
vel greindur og klár, en hann er
ansi mikill kerfiskarl. Hann er
maður skipulagsins og tekur ekki
áhættu. Margir landskunnir póli-
tíkusar hafa verið í læri hjá honum
í efnahagsmálunum," sagði fyrr-
verandi ráðherra. Annar tók í
svipaðan streng: „Ja, hann yrði
góður viðreisnarráðherra. En er
hann einhver jafnaðarmaður? Ég
hefði haldið að hann væri fyrst og
fremst „elítumaður" og myndi
helst vilja úthluta atkvæðisrétti
eftir greind og völdum. Hann er
vanur að semja um og ganga frá
málunum í bakherbergjum — og
fellur þannig ágætlega í þá mynd
sem löggjafarsamkundan ætlar
sjálfri sér miðað við val frambjóð-
enda í öllum flokkum."
„Hann vill hafa allt fyrirfram
gefið, — mun ekki geta tekið hinu
óvænta og óútreiknanlega í póli-
tíkinni of vel. Hann skilur ekki
„spontanitet" og andkerfis-
mennsku og mun því hallast að
stjórnmálamönnum í mjög föstum
skorðum, en ekki tilfinningaver-
um,“ segir stjórnmálamaður.
„Hann er með kommaofnæmi,"
sagði stjórnmálamaður af vinstri
væng. „Uppeldissonur viðreisnar-
innar — yfirráðherra í öllum
hægri stjórnum," sagði enn annar.
Og sumir gengu enn lengra í túlk-
unum á valdahlutverki Jóns Sig-
urðssonar á umliðnum árum:
„Allt frá því í viðreisnarstjórninni
var Jón mjög valdamikill hjá viss-
um hópum í þjóðfélaginu. Honum
leið illa í vinstri stjórninni 1971 til
1974 og þá var aðeins slegið á völd
hans. Hins vegar varð hann hægri
hönd Geirs og sagt var að hann
semdi meira að segja ræðurnar
fyrirGeirístjórninni 1974 til 1978.
Sú stjórn dagaði uppi m.a. vegna
ófremdar i efnahagsmálastefn-
unni. Margir í flokknum (Sjálf-
stæðisflokknum) vildu kenna Jóni
Sigurðssyni um ófarirnar og tor-
tryggja hann síðan," segir stjórn-
málamaður úr Sjálfstæðisflokki.
„Hann fékk mjög ungur aðgang
að stefnumótun í efnahagsmálum
og hefur kunnað því illa að hafa
minni áhrif á ákvarðanatöku,"
segir enn einn stjórnmálamaður-
inn. Sá kvað Ólafslögin í vinstri
stjórninni þar sem upphafið megi
rekja að misgengi launa og lána,
vera að ýmsu rakin til Jóns Sig-
urðssonar. Margir stjórnmála-
menn hafi því einnig sakað hann
um ófarir þeirrar ríkisstjórnar.
Gunnar Thoroddsen hafi verið
með þetta í huga, þegar hann dró
úr völdum Jóns, m.a. með því að
ráða sérstakan efnahagsráðgjafa
ríkisstjórnar og hafa lengst af sér-
staka efnahagsnefnd á vegum rík-
isstjórnarinnar.
„Hann missti pólitíska vigt og
hefur ekki endurheimt hana í tíð
núverandi ríkisstjórnar og það er
engin tilviljun að ríkisstjórnin vilji
ráða Þórd Fridjónsson forstjóra
Þjóðhagsstofnunar, m.a. til að reka
fleyg á milli stjórnmálamannsins
Jóns og stofnunarinnar og til að
hún hafi sjálf aðgang að þessari
upplýsingastofnun, sem gegnir
lykilhlutverki í íslenskum stjórn-
málaheimi,“ segir enn einn stjórn-
málamaðurinn.
„Hann veit hvernig á að stjórna
ríkisstjórnum og efnahagslífi úr
gluggakistum og hefur reynslu af
því að stjórna brúðuleikhúsi með
þátttakendum úr því ítalska óper-
ettuleikhúsi sem íslensk stjórnmál
eru,“ sagði enn einn stjórnmála-
maðurinn.
Fréttaskýrandi úr stjórnmála-
heiminum sagði á hinn bóginn:
„Jón hefur verið áhrifamikill í
krafti þekkingar sinnar, en því fer
fjarri að hann hafi verið „yfirráð-
herra" eða ráðið þannig að hægt
væri að krefja hann ábyrgðar á
efnahagsstefnu ríkisstjórna."
Hagfræðingur segir: „Stjórn-
málamenn eru bæði öfundsjúkir
og afbrýðisamir útí menn eins
og Jón Sigurðsson af þeirri ein-
földu ástæðu að hann býr yfir
meiri þekkingu en þeir. Eðli máls-
ins samkvæmt þurfa þeir að leita
til hans. Á hinn bóginn eru það
stjórnmálamennirnir sem taka
ákvarðanirnar og eiga að hafa eft-
irlit með framkvæmdinni. Jón Sig-
urðsson hefur ekki tekið ákvarð-
anirnar og ekki stjórnað fram-
kvæmdinni þegar hinar stóru lín-
ur efnahagsmála eru lagðar. Á
hinn bóginn hefur hann verið
fenginn til mjög erfiðra verka, eins
og að vera oddamaður í ákvörðun
um fiskverð og í kvótanefndinni.
Uppstokkun sjóðakerfis sjávarút-
vegsins var mikið á hans höndum.
En þetta eru náttúrlega verk sem
stjórnmálamennirnir heimta heið-
ur fyrir, ef vel ganga."
Framámaður í Alþýðuflokki seg-
ir að Jón sé slíkur mannkostamað-
ur, að margir kratar hafi í raun vilj-
að fá hann til að gegna for-
mennsku í flokknum, sem þá átti í
kreppu fyrir þremur árum. Hann
hefði áunnið virðingu og traust í
flokknum, sem hann vantaði.
„Virðing og traust" eru einmitt
orð sem margir nota um manninn.
„Hann nýtur nægilega mikillar
virðingar og trausts til að afla
verulegs fylgis frá Sjálfstæðisflokkn-
um og er sjálfkjörinn ráðherra,"
segir einn stjórnmálamaðurinn.
Sá kvað marga hafa í huga „Mar-
bakkastjórn", viðreisnarstjórn sem
hefði sterka bakhjarla eins og
Styrmi Gunnarsson á Morgunblað-
inu og hefði fullkomin tök á inn-
viðum kerfisins og völundarhús-
um valdsins.
„Hann er fullkominn tækni-
krati," segir einn sem þekkir til. Og
haft er eftir kunnum ráðuneytis-
manni: „Jón Sigurðsson er sá
maður íslenskur, sem einn getur
sest inní hvaða ráðuneyti sem er
og gegnt skammlaust og af þekk-
ingu ráðherrastörfum yfir hverju
einu þeirra." En meðal manna má
líka kenna vissar efasemdir: „Eng-
inn frýr Jóni vits og þekkingar, en
hann hefur líka verið lokaður inní
fílabeinsturni á flosteppunum í
Þjóðhagsstofnun og ekki öðlast
þar jafn sammannlega reynslu af
samskiptum við fólk og heppilegt
getur talist fyrir stjórnmálamann,"
segir stjórnmálamaður sem til
þekkir.
Afgreiðslustúlka segir að Jón sé
látlaus og kurteis, en einn sam-
starfsmanna hans hefur á orði, að
hann sé pínulítið sér á parti, og
þannig kaldur í fasi, að fólk opni
sig ekki fyrir honum og hann ekki
fyrir því.
Ef það er rétt að Jón geti
sest fyrirhafnarlaust inní
hvaða ráðuneyti sem er, þá
er skiljanlegt að Alþýðuflokkur-
inn velji hann sem oddvita sinn —
vel að merkja án prófkjörs sem var
aðalsmerki þeirra kratanna í ára-
tug eða svo. Jón er sjálfkjörinn.
Og af því að Jón Baldvin er hug-‘
fanginn af sögunni og sögulegum
samstæðum, þá spurðum við
hvort svo gæti farið að Jón Sig-
urðsson leysti Jón Baldvin af
hólmi sem formaður Alþýðu-
flokksins svo sem Haraldur frændi
Jóns leysti Hannibal af hólmi í for-
mennskunni 1954? „Ja — svo gæti
farið," segir Jón Baldvin og hlær
við, en segir svo: „Flokkar ganga
best fyrir tvíeykjum — það sýnir
sagan okkur. Ég gæti vel hugsað
mér að við nafni yrðum slíkt tví-
eyki, sem leiddi Alþýðuflokkinn til
þess að verða stórt bandalag jafn-
aðarmanna og stærsta stjórnmála-
hreyfing á íslandi."
að er slydda í Reykjavík.
Jón Baldvin er á Broad-
way og biður borgarbúa
að kjósa Jón Sigurðsson. Hann
kallar á Jón þjóðhaga upp á ljósa-
sviðið — og áhorfandinn með
söguskynið lokar augunum og
upplifir atburð fyrir 60 árum, er
Hannibal kallaði Harald uppá
stakkstæðið á reitunum á Isafirði
forðum. Ætlar ævintýrið aldrei að
taka enda? Stjórnmálaævintýri
Hannibals og Haralds átti hæðir
og lægðir en enginn sá fyrir fram-
hald ræðunnar ástakkstæðinu. En
þá var ljóst fyrir hvað menn stóðu.
Á þeim tímum áttu menn hugsjón-
ir. Reynslan á eftir að skera úr um
hvert verður framhald framboðs
Jóns Sigurðssonar í Reykjavík...
HELGARPÓSTURINN 15