Helgarpósturinn - 19.11.1987, Síða 9

SJOÐUNUM
um. Um helmingur þeirra átti eignir
fyrir minna en 85 prósentum af
þeim lífeyri er þeir höfðu lofað fé-
lagsmönnum sínum.
Ef endingartími sjóðanna, þ.e.
hversu lengi höfuðstóll þeirra kynni
að standa undir lífeyrisgreiðslum
eins árs, er skoðaður kemur í ljós að
Lífeyrissjóður vörubifreiðastjóra
sker sig á engan hátt úr. Endingar-
tími hans var á árinu 1984 17 ár.
Endingartími Lífeyríssjóds Idju á
Akureyri var 19 ár. Meðalendingar-
tími SAL-sjóðanna var 38 ár. Hann
hafði þá lengst úr 23 árum frá 1979.
Til samanburðar má geta þess að
endingartími Lífeyrissjóðs verk-
fræðinga, sem rætt var um hér að
ofan, er í dag 252 ár.
SETJA MARKIÐ Á
HÆFILEGA SKERÐINGU
Þriðja leiðin sem SAL beitir til að
kanna stöðu sjóðanna er að bera
saman lífeyrisgreiðslur og iðgjöld
hvers árs. Með því fæst hugmynd
um aldursskiptingu sjóðsfélaga. Tal-
ið er að ef hlutfallið þarna á milli fer
mikið upp fyrir 5 prósentin bendi
það til þess að of fáir starfandi fé-
lagsmenn standi straum af lífeyris-
greiðslum til of margra félagsmanna
er hætt hafa störfum.
Að meðaltali var þetta hlutfall hjá
SAL-sjóðunum á árinu 1984 23,2
prósent. Hæst var þetta hlutfall hjá
Lífeyrissjóði vörubifreiðastjóra, eða
38 prósent. Stærsti sjóðurinn, Líf-
eyrissjóður Dagsbrúnar og Fram-
sóknar, fylgdi fast á eftir með 34,2
prósent.
Þrátt fyrir þessa háskalegu stöðu
sjóðanna hafa þeir ekki gripið til
neinna aðgerða til að rétta hlut sinn,
annarra en þeirra að auka ávöxt-
unarkröfuna. Þannig þurfa þeir sem
taka lífeyrissjóðslán í dag að greiða
allt að 9 prósenta vexti umfram
verðbætur.
Með þessari háu ávöxtun vonast
stjórnendur sjóðanna til að fylla upp
í þau göt er óverðtryggð lán til fé-
lagsmanna skildu eftir sig. Þeir gera
sér þó ekki vonir um annað en bat-
inn verði það mikill að ekki þurfi að
grípa til frekari skerðingar á lífeyri
en lífeyrisfrumvarpið nýja gerir ráð
fyrir.
KYNSLÖÐASTRÍÐ
INNAN SJÓÐANNA
Hér heíur verið dvalið við stöðu
SAL-sjóðanna, en þeir eiga um þriðj-
ung ailra eigna lífeyrissjóðanna.
Þeir sjóðir sem notast við aðrar
reikniaðferðir standa engu betur að
vígi. Sem dæmi má nefna að auka-
greiðsla ríkissjóðs til lífeyrissjóða
starfsmanna sinna verður á næsta
ári um 600 milljónir króna, sam-
kvæmt fjárlögum. Þessi póstur á
fjárlögum hefur sífellt farið hækk-
andi og fátt bendir til annars en að
hann muni enn hækka á næstu ár-
um.
í Helgarpóstinum fyrir nokkrum
vikum var greint frá því að verð-
bólgugróði þeirra sem tóku sér lán
til húsbygginga á tímum neikvæðra
vaxta næmi allt aö 90 milljördum
króna. Þetta fé, sem er sambærilegt
við þriðjung af andvirði allra íbúða
á landinu, var fengið úr bankakerf-
inu, húsnœdiskerfinu og lífeyris-
sjódunum.
Yngri félagsmenn í lífeyrissjóðun-
um eru nú að greiða fyrir þessar
gjafir til þeirra sem eldri eru með
háum vöxtum á lífeyrissjóðslánum
og minni lífeyrisréttindum en
greiðslur þeirra til sjóðanna gefa til-
efni til. Mismunurinn fer til þess að
standa straum af lífeyrisgreiðslum
til þeirra sem tekið hafa lán á nei-
kvæðum vöxtum.
Þessu hafa félagar í Lífeyrissjóði
verkfræðinga ekki viljað una og
leita nú leiða til að rétta við hag
sjóðsins með því að láta þá greiða
fyrir skaðann er skópu hann með
vildarkjörum á lánum sínum. Þeir
líta svo á að verðbólgugróðinn hafi
verið fyrirframgreiddur lífeyrir.
sem kom í hlut bænda nam samtals
á síðasta ári 11,5%, sem er hækkun
sem reyndar nær ekki að fylgja
verðlagsþróun nema að hluta.
Bankarnir byrja að lána afurðalán
út á þær birgðir sem eru fyrirliggj-
andi eftir slátrun strax eftir fyrstu
viku í september. Síðan eru afurða-
lán veitt á vikufresti, þar til loka-
afurðalán er veitt. Miðað er við að
afurðalán bankanna nemi í heild
72% af óniðurgreiddu heildsölu-
verði og eiga bankarnir að hafa
greitt það fé sláturleyfishöfum þann
15. nóvember. Bankarnir hafa hins
vegar verið tregir til að greiða af-
urðalánin að fullu á réttum tíma og
var komið fram í desember í fyrra
þegar þeir stóðu í skilum með sinn
hluta. í fyrrahaust voru sem fyrr
segir veitt afurðalán út á 11.800
tonn af kindakjöti að upphæð rúm-
lega 1,9 milljarðar króna.
Það hefur hins vegar viljað drag-
ast að allar kjötbirgðir fyrra árs
gengju út, sérstaklega þegar nýtt kjöt
er komið í búðir að hausti. Þann 1.
nóvember síðastliðinn voru kinda-
kjötsbirgðir frá í fyrra 871 tonn og
búist er við að birgðir um miðjan
mánuðinn hafi verið á bilinu
500—600 tonn. Ef staðið verður að
málum nú sem fyrr verður reynt að
selja þetta kjöt í samkeppni við nýja
kjötið á markaðnum. Það má setja
spurningarmerki við hvort það sé
hagkvæmt og reyndar bendir ýmis-
legt til þess að þetta kjöt lendi einn-
ig á haugunum.
I fyrsta lagi gaf Jón Helgason
landbúnaðarráðherra bönkunum
vilyrði fyrir því í fyrra, er samningar
um afurðalán stóðu yfir, að afurða-
lán skyldu gerð upp við bankana
eigi síðar en 15. nóvember ár hvert.
Til að efna megi loforð Jóns verður
ríkið því að kaupa þær kindakjöts-
birgðir sem eru í landinu og sem eru
sennilega rúm 500 tonn. Þegar það
hefur verið gert gjaldfalla afurða-
lánin sem nema um 83 milljónum
króna og bankarnir geta krafið slát-
urleyfishafa um greiðslu. Slátur-
leyfishafar losna þar með við kjötið
af sinni ábyrgð, en ríkið fær að sitja
uppi með birgðirnar.
Við fjármálaráðuneytinu blasa því
tvær spurningar. í fyrsta lagi hvort
standa á við loforð Jóns Helgasonar
og ef svo verður gert hvað á að gera
við kjötið. Fjármálaráðuneytið mun
hins vegar tregt að standa við loforð
Jóns, það þyrfti að borga tæplega
180 milljónir króna fyrir þessi 500
tonn af umframbirgðum. Er þá mið-
að við að ríkið greiði óniðurgreitt
heildsöluverð fyrir kjötið. Geymslu-
kostnaður fyrir þetta kjötmagn
bættist síðan við, en hann er nálægt
hálfri milljón króna á mánuði. Það
setur hins vegar þrýsting á ráðu-
neytið, að bæði bankarnir og slátur-
leyfishafar vilja að ríkið kaupi kjötið
þar sem þeir telja sig hafa loforð
ríkisvaldsins þar að lútandi. Láti
fjármálaráðuneytið undan og kaupi
kjötið þarf það að ákveða hvort það
reynir að selja það, hugsanlega á
niðursettu verði, eða einfaldlega
hendir því.
Það freistar ráðuneytisins nú að
setja kjötið á markað og fá þannig
upp í kostnað. Sú ráðstöfun kann
hins vegar að reynast skammgóður
vermir, þar sem ríkið skapar sér þá
að öllum líkindum sömu vandræði
að ári. Þau fimm hundruð tonn sem
fara á markað núna bætast augljós-
lega við það nýja kjöt sem er á
markaðnum og eykur verulega lík-
urnar á að umframbirgðir verði í
landinu að ári.
Það lítur því út fyrir að hagkvæm-
ast sé fyrir ríkið, til að standa við lof-
orð landbúnaðarráðherra og til að
friða bankana og sláturleyfishafa,
að kaupa kjötið. Til þess að koma í
veg fyrir ofmettun markaðarins og
til að losna við frekari áfallinn kostn-
að er síðan skynsamlegast að henda
kjötinu og því fyrr því betra.
Utlit er því fyrir að nú á haust-
mánuðum verði um 970 tonnum af
kindakjöti hent á haugana og að rík-
ið verði að borga um 260 milljónir
króna til að koma því í gröfina.
ERLEND
YFIRSÝN
eftir Magnús Torfa Ólafsson
Kjarnorkuógn og eyðniplága
vaxandi prófraun á mennsku
Rétt ein kirkjudeilan er risin meðal Norðmanna.
Nordlandsposten í Bodö skýrir frá að þar um slóðir sé
kirkjurækið fólk í uppnámi með eða á móti því tiltæki
Frederiks Grönningsæters, biskups á Suður-Háloga-
landi, að fyrirbjóða prestum í biskupsdæminu að veita
fólki sem býr í óvígðri sambúð altarissakramenti.
Ákvörðun biskups komst í hámæli, þegar séra Per
Johan Wiik í Rönvik-sókn vísaði sambýlispari frá guðs
borði.
legt sameiginlegt með eiturefna-
slysum í verksmiðjum i Bhopal á
Indlandi, Sevezo á Italíu og á
bökkum Rínar í Sviss.
Það erfiðasta fyrir læknana á
þessu þingi, sagði dr. William
Gunn, varaforseti stjórnar stofn-
unarinnar, við fréttamann Inter-
national Herald Tribune, var að
sætta sig við hvert hlutverk mönn-
um af þeirra stétt er ætlað fyrst eft-
Ibsen sýndi í Brandi á óviðjafn-
anlegan hátt einstrengingsleika
kreddumannsins, sem lætur fast-
heldni við hugsmíð sína útskúfa
eðlislægum tilfinningaviðbrögð-
um og mannlegri samkennd. Há-
logalandsbiskup á landa og hlið-
stæðu úr náttúruvísindum, sem
komst í heimsfréttir í vikunni fyrir
framlag sitt á læknaþingi um
eyðni í Washington.
Lasse Braathen, prófessor i húð-
sjúkdómafræði við Rikshospitalet
í Osló, varði erindi sínu á alþjóð-
legu þingi lækna í höfuðborg
Bandaríkjanna til að leitast við að
sýna fram á, að ekki væri með öllu
óyggjandi, það sem starfssystkin
hans um heim allan hafa fram til
þessa haft fyrir satt og byggt á
samfelldri reynslu, sem sé að
eyðniveiran berist ekki milli ein-
staklinga við einfalda snertingu,
heldur einvörðungu með líkams-
vessum hins sýkta, sem þurfa að
komast gegnum laskaða slímhúð
eða sært hörund þess sem fyrir
smiti verður.
Braathen prófessor getur ekki
frekar en aðrir fært til dæmi þess
að smit eyðni hafi átt sér stað við
snertingu heilla húð- eða slímhúð-
arflata, en hann telur sig geta leitt
að því rök fræðilega, á pappírn-
um, að slíkt gæti komið fyrir í ein-
hverjum undantekningartilvik-
um, til dæmis við kossa. Og af
þessum fræðilega möguleika, sem
hann einn fræðimanna virðist
taka alvarlega, vill prófessorinn
svo draga heldur en ekki víðtækar
ályktanir um hvað hann telur rétta
meðferð á eyðnisjúkum.
Það kemur á daginn að fyrir
prófessor Braathen vakir fyrst og
fremst að búa sér til fræðilega rétt-
lætingu til að gera eyðnisjúklinga
að útskúfuðum, stía þeim sem
rækilegast frá samneyti við annað
fólk. Meðferðin skal felast í því að
meðferðaraðilinn hafi algera yfir-
drottnun yfir skjólstæðingi sínum.
Til að mynda finnst prófessornum
það af og frá, að börn sem bera í
sér eyðnimótefni frá fæðingu, og
verða ef til vill aldrei smitandi
hvað þá sýkjast, fái að umgangast
önnur börn í uppvexti. Og sam-
kvæmt kenningu hans mega þess-
ir hvítvoðungar aldrei komast í
snertingu við ósmitaða mann-
eskju. Auðvelt er að ímynda sér,
hverskonar uppeldisstofnanir
vaka fyrir manninum.
Dr. Anthony Fauci, talsmaður
eyðnideildar bandarísku heil-
brigðisstjórnarinnar, sá líka
ástæðu til að veita norska prófess-
ornum tiltal á ráðstefnunni í Wash-
ington. Hann kvað enga ástæðu til
að breyta neinu í meðferð eyðni-
sjúklinga vegna útreikninga
Braathens. Enda komu fyrir ráð-
stefnuna gögn, sem rekja til hlítar
tildrög þeirra eyðnismitana, sem
vitað er um að átt hafi sér stað hjá
heilbrigðisstarfsfólki við meðferð
sjúklinga. Þær eru tólf talsins í öll-
um heimi, átta í Bandaríkjunum
og fjórar utan þeirra. Algengasta
smitleiðin er stunga með nál sem
á er blóð úr sjúklingi. Önnur tilvik
eru að líkamsvessar berast beint
úr líkama sjúklings á hörund, þar
sem sár eru fyrir. Almennar sótt-
varnarreglur nægja því fólki sem í
nánastri umgengni er við eyðni-
sjúklinga, sé nógu rækilega eftir
þeim farið.
Nítján breskir læknar velta upp
annarri hlið á eyðnivandanum í
bréfi til British Medical Journal.
Forsendan fyrir bréfi þeirra er, að
virk eyðni telst enn sem komið er
ólæknandi, og aldurtili sjúklinga
er tíðast kvalafullur og niðurlægj-
andi. Þegar þar við bætist að þorri
sjúklinga er á besta aldri og vel að
sér fylgir hjá mörgum áköf löngun
til að grípa til sinna ráða að binda
enda á hörmungarnar. Einkum
gætir þess hjá þeim, sem horft
hafa upp á vini og félaga sökkva
niður í vitfirringu á lokastigi
eyðni. Læknarnir 19 segjast því
telja sig til knúða að vekja máls á
því meðal stéttarinnar, hvort ekki
beri að yfirvega hvort líknardráp
sé réttlætanlegt, þegar svona er
komið. Hve ógeðfellt sem slíkt sé
læknum komist þeir ekki hjá því
að hugleiða, hvort veita beri sjúkl-
ingum aðstoð við að hverfa af
heimi, þegar ásetningur þeirra sé
ótvíræður, tilhlýðilega sannreynd-
ur og hinn kosturinn sá að þeir
grípi til óyndisúrræða á eigin
spýtur.
En það er fleira en eyðni, sem
um þessar mundir beinir að lækn-
um og öðrum meðferðarstéttum
óþyrmilegum kröfum. Þar hefur
kjarnorkuógn gnæft yfir annað,
sér í lagi eftir slysið mikla í Tsérno-
bil í fyrravor. Bráðnandi kjarn-
orkuofn dreifði geislun yfir vænan
skára af Evrópu. Af Sovétmönn-
um, sem fengust við eldinn og
geislunina af dæmafáu harðfengi,
eru 32 látnir. Dómar hafa gengið
yfir trössunum í ábyrgðarstöðum,
sem óförunum ollu.
Tsérnobil varð tii þess að
Evrópuráðið í Strasbourg ákvað
að koma á stofn Evrópumiðstöð
hörmungalæknisfræði. Henni var
valinn staður í borgríkinu San
Marino á Ítalíuskaga. Fyrsta
læknaþing á vegum þessarar
stofnunar sat nú í mánuðinum og
fjallaði um hörmungar af völdum
geislunarslysa og slysa í meðferð á
eiturefnum. Því Tsérnobil á ýmis-
ir stórslys. Þeir geta ekki farið eftir
lækniskölluninni og tekið að
hlynna að þjáðum og slösuðum.
Þess í stað er fyrsta hlutverk lækn-
isins i kjölfar hörmunga sem
þeirra sem þarna er um fjallað að
framkvæma vinsun (triage á fag-
máli), greina að þá sem dauðvona
eru og einungis er ástæða til að
deyfa, og hina sem lífvænir teljast
og réttlætanlegt er að njóti hörgul-
vörunnar læknishjálpar. Því það
felst í skilgreiningu á hörmunga-
slysum, að þar er ævinlega minna
um læknishjálp en á þarf að halda
svo öllum verði sinnt eins og ætti
sér stað við hægari skilyrði.
í heimkynnum Tsérnobil hefur
atburðurinn greypt sig djúpt í vit-
und fólks. Sá 32. sem féll frá af
geislunarveiki var kvikmynda-
stjóri, sem ekki gat slitið sig frá að
festa átök manna við kjarnorku-
ófreskjuna á filmu til heimildar
fyrir framtíðina, þótt hann vissi sig
stofna eigin lífi í hættu. Vladimir
Gúbaréff, fréttamaðurinn sem
Pravda sendi á vettvang, lét ekki
við það sitja að birta fréttapistla,
heldur samdi ástríðuþrungið leik-
rit, um ragmennsku og hetjuskap,
kjarnorkuógn og ofmetnað tækni-
mennskunnar, sem sýnt hefur ver-
ið í Moskvu og er tekið að birtast
á vestrænum málum.
Fyrir skömmu var Martin Walk-
er, fréttaritari Guardian í Moskvu,
á ferð í Úkraínu. Þar fékk hann að
kynnast af eigin raun trúarvakn-
ingu sem gripið hefur úkraínskan
almenning síðustu misserin. Fyrst
birtist María mey tíu ára telpu af
svölum þorpskirkju, sem guðlaus
yfirvöld voru löngu búin að loka.
Síðan linnir ekki pilagrímsferðum
á staðinn. Sögur ganga milli
manna af sýnum í fleiri þorpum.
Yfirvöld, sem þóttust hafa upprætt
úkraínska kaþólsku (þá sem fylgir
helgisiðum austurkirkjunnar) fyr-
ir löngu, vita ekki sitt rjúkandi ráð.
Voðinn ætti að vera öllum ljós.
Nú reynir á, hvort viðbrögðin
verða mennsk.
HELGARPÓSTURINN 9