Helgarpósturinn - 24.03.1988, Blaðsíða 32

*
Utvegsbankinn
SKODANIR SKIPTA MILUÓNUM
Skýrsla matsnefndar kynnt
Jón Sigurðsson viðskiptaráðherra mun í dag kynna
niðurstöðu matsnefndar þeirrar sem skipuð var til að
meta eiginfjárstöðu Útvegsbanka fslands miðað við 30.
apríl 1987. í sem stystu máli má benda á 10. tölublað
Helgarpóstsins frá 10. þessa mánaðar þar sem helstu nið-
urstöður eru raktar, auk athugasemda sem við þær eru
gerðar. Eigið fé bankans samkvæmt niðurstöðu mats-
nefndar er neikvætt um 384.264.136 kr. Þessa upphæð
verður ríkissjóður að greiða Útvegsbankanum hf. í sam-
ræmi við tilmæli laga nr. 7/1987. Þá kemur fram að sér-
stakar afskriftir lána, þ.e.a.s. lán sem talin eru töpuð,
nema 438 milljónum króna. Matsnefndin eyðir miklu
plássi í að gera grein fyrir svokölluðu skattalegu hagræði
sem fylgir yfirtöku Útvegsbankans hf. á gamla bankan-
um og viðurkennir að þær forsendur sem hún gaf sér við
það mat verði seint taldar einhlítar.
EFTIR PÁL HANNESSON
Bankinn sem kostaði skattgreiðendur miiljarð. Bankinn sem átti að selja en
þegar loksins komu tilboð var ekki hægt að selja hann af því fleiri en einn
aðili buðu í hann. Bankinn sem talið er að eigi að geta skiiað hagnaði, en
ríkið verður samt að greiða með honum tæpar 400 milljónir vegna nei-
kvæðrar eiginfjárstöðu.
Matsnefndin skiptir verki sínu í
fjóra meginþætti; fasteignir og
lausafé, afskriftir útlána bankans,
skattaiegt hagræði sem fylgir
bankanum og loks skuldbindingar
vegna lífeyrisréttinda bankastjóra.
MAT Á FASTEIGNUM OG
LAUSAFE
Við mat á fyrsta lið er stuðst við mat
sem Almenna verkfræðistofan hf.
gerði og miðaðist við 1. janúar
1987. Gerir matsnefnd smávægileg-
ar breytingar við það mat, sem felur
í sér þá niðurstöðu að fasteignir og
lausafé Útvegsbankans gamla séu
tæplega 550 milijóna króna virði.
Hér er reiknað hvert hugsanlegt
markaðsvirði þessara eigna er, allra
eigna Útvegsbankans, aðalbanka
og útibúa. Fasteignir með sérhæfð-
um bankabúnaði, þ.e. innréttingum,
bankahólfum, öryggiskerfi o.fl., auk
lausafjár, þar sem meðtalin eru fjar-
skiptakerfi, húsbúnaður, skrifstofu-
áhöld, tölvur og hugbúnaður, mál-
verk og listmunir, mynt og seðla-
safn, bifreiðir og vararafstöð. Til við-
miðunar má benda á að áætlað er
að bygging hringsnúandi veitinga-
húss í Öskjuhlíð muni kosta 508
milljónir króna og er þar um frum-
kostnaðaráætlun að ræða.
AFSKRIFTIR ÚTLÁNA
Afskriftir útlána bankans eru ann-
ar kafli. Þar segir að sérstök athug-
un hafi verið gerð á öllum lánþeg-
um með yfir 10 milljónir króna í
heildarskuldbindingar. Þar er um að
ræða ríflega hundrað lánþega, en
skuldir þeirra nema um 75% af
heildarskuldbindingum allra lán-
þega bankans. Voru hinir ,,slæmu
viðskiptavinir" bankans færðir á
sérstakan viðskiptareikning hjá
Útvegsbankanum hf. og námu
skuldbindingar þeirra samtals um
1500 milljónum. Sumir þessara
skuldara eru þegar gjaldþrota og
flestir aðrir á barmi gjaldþrots og
taldi matsnefndin því rétt að afskrifa
samtals 438 milljónir króna þess
vegna. Þessa upphæð telur mats-
nefndin bankanum tapaða þar sem
tryggingar séu ekki fyrir hendi. Að
auki eru afskrifuð samkvæmt al-
mennri afskriftareglu lán að upp-
hæð 95 milljónir, samtals 533 millj-
ónir króna. Svo sem bent var á í
fyrri grein HP tekur hlutafélags-
bankinn þessi lán yfir, telji hann sér
hag í því, og nái hann inn einhverj-
um hluta þeirrar upphæðar sem af-
skrifuð hefur verið telst það hreinn
gróði fyrir hann. Að öðrum kosti
fær bankinn einstakt tækifæri til að
losna við erfiða viðskiptavini á
kostnað ríkisins.
SKATTALEGT HAGRÆÐI
Um meðferð þessa liðar segir í
skýrslu matsnefndar: „Niðurstaða
nefndarinnar um virði tapsins er
byggð á forsendum, sem vafalaust
eru ekki einhlítar.” Er bent á að út-
reikningar þessir séu mjög vanda-
samt verk, „enda byggjast útreikn-
ingar á spám um það sem framtíðin
ber í skauti sér“. Ymsir vafapunktar
eru hér á ferðinni og segir í skýrsl-
unni að það sé „skoðun” nefndar-
innar að sérstakar afskriftir útlána
geti samrýmst fyrirmælum skatta-
laga. Samkvæmt skattalögum má
ekki færa viðskiptakröfur til frá-
dráttar skattskyldum tekjum „fyrr
en sannanlega liggi fyrir að krafan
sé töpuð". Viðurkennir matsnefndin
að það sé „auðvitað túlkunaratriði,
hvenær krafa er sannanlega talin
töpuð." Byggt á ofangreindri
„skoðun" nefndarinnar er þó talið
réttmætt að gjaldfæra hinar sér-
stöku afskriftir í skattalegu tilliti. Af-
skriftirnar nema sem áður segir 438
milljónum króna.
Matsnefndin telur yfirfæranlegt
tap bankans vera um 913 milljónir
króna, en þarf að taka ákvörðun um
fjöida túlkunaratriða við mat á því
hversu mikils virði þetta skattalega
hagræði er Útvegsbankanum nýja.
Niðurstaða hennar er að milljónirn-
ar 913 skuli metnar Útvegsbankan-
um gamla til 190 miiljóna króna
tekna, jafnvel þó svo að 913 milljón-
irnar séu verðtryggðar og nýtist
hlutafélagsbankanum um ókomna
framtíð. Við þetta mat miðar mats-
nefndin þá skoðun sína, að „það
virðist a.m.k. hafa verið markmið
löggjafans, að bankanum væru búin
skilyrði til arðvænlegs rekstrar, þar
sem bankinn á t.d. ekki að sitja eftir
með vafasön lán frá ríkisbankanum;
þau ber matsnefndinni að færa nið-
ur í þá fjárhæð, sem gefur hæfilega
bankaávöxtun”. Hér hefur mats-
nefndin komist að sömu skoðun og
HP um að það sé pólitísk ákvörðun
ríkisvaldsins að meta niður Útvegs-
bankann gamla svo hægt sé að
hygla Útvegsbankanum nýja og
gengur nefndin út frá þessari
óbeinu tilskipun í starfi sínu.
Lífeyrissjóðsréttindi bankastjóra
Útvegsbanka íslands eru metin á
221,7 milljónir króna. Um meðferð
þessa máls segir í skýrslu mats-
nefndar: „í raun ber ríkissjóður
kostnaðinn af öllum þessum lífeyris-
greiðslum, en nýja bankanum er
hins vegar falið að annast greiðslur
til lífeyrisþega .. . Rétt er að benda
á, að það kemur út af fyrir sig vel til
greina, að ríkissjóður taki þessar
skuldbindingar beint til sín á sama
hátt og skuldbindingar bankans við
eftirlaunasjóð starfsmanna.” Hér er
matsnefndin að ýja að því sem bent
var á í grein HP á sínum tíma, að
það er óeðlilegt að ríkið skuli greiða
Útvegsbankanum hf. út 221 milljón
króna vegna komandi lífeyrisskuld-
bindinga, í stað þess að ríkissjóður
ávaxtaði þetta fé sjálfur og borg-
aði út eftir þörfum. Hefði öðru-
vísi verið staðið að málum hefði út-
koman hæglega getað orðið jákvæð
fyrir Útvegsbankann gamla og
hlutafélagsbankinn þurft að greiða
ríkinu sem því nam. Þess í stað er
skuldinni skellt á gamla bankann og
ríkið býr i haginn fyrir einkabanka
framtíðarinnar.
Staögreiöslukerfiö
••
AUKNAR ALOG-
UR Á ALDRAÐA
Það er ekki óalgengt að menn sem hafa greitt í verð-
tryggða lífeyrissjóði af launum sínum hugsi sér gott til
glóðarinnar þegar að því kemur að þeir hætti störfum.
Þá er kominnn tími til þess að njóta afrakstursins af því
sem lagt var til hliðar með áralöngum greiðslum í sjóð-
ina. Raunveruleikinn vill þó verða annar. Nú er svo kom-
ið að oft skiptir sáralitlu máli hvort menn hafa öðlast líf-
eyrisréttindi, vegna þeirrar tilhneigingar kerfisins að
jafna greiðslur til fólks, óháð því hvort dregið var af því
í lífeyri, auk mjög óeðlilegrar tvísköttunar lífeyris-
greiðslna í hinu nýja staðgreiðslukerfi skatta.
EFTIRJÓNGEIR ÞORMAR
w LIFEYRIS^JOOUU ELLILIFEYRIR
C ELLILlrEYRIR 231-7 ú102fc8-2t;02í.8 47.641 0,5950
2 LAUN UG AÖRA* GREIöSLUR SAMIALS
° STAOGREIOSLA SKATTA
28.346
25.546
56.137
56.137 *
TRYGGINGASTOFNUN RÍKISINS
LAUGAVEGI 114 REVKJAVIK- SIHI 19300
TILKYNNING UM INNBORGUN
ellilifeyrir
tekjutrygging
UPPBOT
8.706,00 17.241,00
9.852,00 19.399,00
13.721,00 23.608,00
Samtais 32.279,00 60.248,00
„/ þessum heimi getur maöur ekki gengid
aö neinu vísu nema dauöanum og
sköttunum.“
Benjamín Franklín 1789
Til þess að skýra þetta mál betur
skal tekið raunverulegt dæmi sem
barst HP í hendur. Þar er um að
ræða mann sem sem vann í áratugi
hjá Reykjavíkurborg, greiddi jafnan
í lífeyrissjóö borgarstarfsmanna og
öðlaðist því rétt á uerdtryggdum líf-
eyri. Hann er kominn á eftirlaun,
dvelur á elliheimilinu Grund og fær
núna 28.346 kr. á mánuði í ellilífeyri
frá lífeyrissjóðnum. Auk þess fær
hann 32.279 kr. frá Tryggingastofn-
un ríkisins, en sú greiðsla saman-
stendur af ellilífeyri kr. 8.706, tekju-
tryggingu kr. 9.852 og uppbót kr.
13.721.
Samanlagt fær maðurinn því
greiddar kr. 60.625 á mánuði. Af
þeirri upphæð fara 44.947 beint til
Grundar, til þess að greiða fyrir
dvölina þar, sem þýðir að þá á hann
eftir kr. 15.678 til eigin afnota á
mánuði.
Ef við hugsum okkur einstakling
sem aldrei hefur greitt í sérstakan
lífeyrissjóð þá fær hann bara greiðsl-
ur frá Tryggingastofnuninni. Ef
hann dvelur á Grund fer öll sú upp-
hæð beint til þess að greiða fyrir
uppihaldið þar og ríkið borgar með
honum að auki rúmlega 12.500 kr„
þ.e. mismuninn á uppihaldskostnað-
inum á Grund og þeirri upphæð sem
greidd er úr Tryggingastofnun ríkis-
ins. Að auki fær þessi ímyndaði aðili
greidda vasapeninga til daglegra
nota frá ríkinu að upphæð 6.500 kr„
en það fær sá sem áðan var rætt um
ekki.
Svona liti dæmið út ef gamla
skattkerfið væri enn við lýði (þó að
í samanburðinum séu notaðar séu
tölur frá þessu ári), þ.e. sá sem ætti
uppsöfnuð lífeyrisréttindi hefði
15.678 kr. til ráðstöfunar á mánuði
en hinn 6.500 krónurnar sem hann
fær í vasapeninga.
Það sem gerist, þegar staðgreiðsla
skatta er tekin upp um síðustu ára-
mót, er að sá sem fær 60.625 á mán-
uði og greiddi enga skatta skv.
gamla skattakerfinu lendir yfir
skattleysismörkum í staðgreiðslu-
kerfinu og þarf að borga 5.094 kr. á
mánuði í skatta. Hér er hreinlega
um að ræða auknar álögur á ellilíf-
eyrisþega. Það þýðir að hann hefur
úr 10.584 kr. að spila en ekki rúm-
lega 15.000eins ogáður. M.ö.o.: Fólk
sem ekki hefur unnið sér inn nein
lífeyrisréttindi um ævina fær 6.500
kr.í vasapeninga frá ríkinu en okkar
maður hefur úr 10.000 kr. að spila af
þessum 30.000 sem hann fær frá líf-
eyrissjóði borgarstarfsmanna. Mis-
munurinn er um 4.000 kr„ en það
þýðir að ekki munar nema 4.000 kr.
á mánuði milli þessara manna í
greiðsium úr opinberum sjóðum þó
að annar þeirra hafi greitt áratugum
saman af launum sínum í verð-
tryggðan lífeyrissjóð. Það er þess
vegna ekki að furða þótt því hafi
verið haldið fram að litlu skipti
hvort menn hafi borgað í lífeyris-
sjóð, ríkið hafi hvort sem er tilhneig-
ingu til þess að „fletja út“ greiðslur
til manna.
Athyglisverður punktur í þessu
máli er sem sé tvísköttun lífeyris-
sjóðsgreiðslna í skattakerfinu. Menn
borga skatt af tekjum sínum og síð-
an rennur ákveðið hlutfall af þeim í
lífeyrissjóð. Þegar menn svo fá
þennan lífeyri greiddan mörgum ár-
um seinna er hann skattskyldur á
nýjan leik eins og um væri að ræða
almennar launagreiðslur eða gjald
fyrir þjónustu. Ríkið er alltaf jafn
„sniðugt" við að útvega sér tekjur.
Það væri rangtúlkun að álíta að
með þessum skrifum væri verið að
mælast til þess að ríkið aðstoðaði
ekki þau gamalmenni sem í raun
þurfa á því að halda að ríkið borgi
fyrir þau hluta af dvalarkostnaði á
elliheimili og útvegi þeim vasapen-
inga. Með þessari umfjöllun er ein-
ungis ætlunin að benda á það órétt-
læti sem ríkir í garð þeirra sem lagt
hafa fé til hliðar um árabil í lífeyris-
sjóðunum og njóta aldrei þeirra fjár-
muna, samanborið við þá sem ekki
söfnuðu til „mögru áranna" í gegn-
um lífeyrissjóðina, heldur ávöxtuðu
fé sitt sjálfir, því skv. ofangreindu
dæmi virðast þessir aðilar sitja við
svo til sama borð, frá hendi hins
opinbera.
Fyrst hér er á annað borð verið að
ræða nýju skattalögin má nefna að
fjöldi ellilífeyrisþega sem búa í eigin
íbúð sem metin er á meira en 2 millj-
ónir skv. fasteignamati hefur nú
fengið senda tilkynningu um að á þá
hafi verið lagður eignaskattur sem
þeir þurfa að greiða. Þetta stafar af
því að ónýttur persónuafsláttur nýt-
ist ekki í nýja kerfinu til þess að
greiða eignaskatt eins og áður var.
Ef við hugsum okkur einstakling
sem á íbúð metna á 2,5 milljónir þá
þarf hann að greiða 5.000 kr. í
eignaskatt af henni. Hérna er hrein-
lega um auknar álögur að ræða á
gamalmenni, sem einna síst mega
við slíku. Það er eins og mönnum
hafi yfirsést eitthvað í flýtinum við
samningu laganna.
32 HELGARPÓSTURINN