Morgunblaðið - 16.06.1988, Page 39

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 16. JÚNÍ 1988
39
ritum er mikið fjallað um þetta, hvað
séu staðreyndir og sögulegur sann-
leikur. En hinsvegar halda menn
núorðið að höfundar 13. aldar hafi
béitt hugmyndaflugi sínu. Flestir eru
náttúrlega sammála um að mikil
frásagnarhefð hafi verið áður en
þessar sögur voru skráðar. En aftur
á móti hefst nýr áfangi þegar þetta
er skrifað niður svona. .. á skinn.
Það er til dæmis með langar sögur
eins og Njálu og Eglu, að maður
hefur orðið að beita rithöfundarað-
ferðum við að skipuleggja efnið. En
samkvæmt kenningum Kamenskijs
höfðu menn allt aðrar hugmyndir
um sannleikann.
Líti maður á Sturlungasögu þá
sést nú að þessir menn — sem deila
um hitt og þetta — voru mjög mikl-
ir raunsæismenn! Vissu vel hvað
voru staðreyndir og hvað ekki. Svo
ég álít að Steblin Kamenskij hafi
nú ekki alveg rétt fyrir sér. Bók
hans var þýdd yfir á ensku og seinna
á norsku og 1981 kom hún út í
íslenskri þýðingu Helga Haraldsson-
ar undir titlinum Heimur íslendinga-
sagna. Hann endar bókina dálítið
skemmtilega, segir frá því að hann
hafi kvöld eitt verið kominn aftur á
Hótel Sögu — en þar bjó hann þeg-
ar hann var á íslandi — og þá hafi
birst honum Forníslendingur að
nafni Þorleifur. Þeir hafi tekið að
ræðast við, Kamenskij og þessi
draugur. Það verður náttúrlega til
þess að Þorleifur staðfestir allt sem
sagt hefur verið í köflunum á und-
an. En einmitt þá, þegar hann hitti
nefndan Þorleif, datt honum í hug
að skrifa þessa bók!“
„Þú hefur ekki verið í
Kvennaskólanum?“
Viðfangsefni Peters Hallbergs eru
mörg og litrík enn í dag. Fyrir nokkr-
um vikum var hann beðinn að
skreppa á söguslóðir Laxness til að
taka þátt í heimildarmynd er útgef-
andi skáldsins stendur að. „Ég var
beðinn að fara til Lúxemborgar. Þar
var kvikmyndaliðið með upptökur,
þá búið að fara suður á Sikiley, þar
sem Laxness samdi á sínum tíma
Vefarann mikla. Mín þátttaka var
nú ekki mikil, en það var tekið við-
tal við mig þarna, Pétur Gunnarsson
rithöfundur spjallaði svolítið við mig.
í Lúxemborg er náttúrlega klaustrið
sem Halldór var í. Þar samdi hann
dagbókina sem kom út í fyrra og
nú er verið að þýða yfir á sænsku
— það gerir sonur minn, Kristján. —
Laxness hefur ekki komið þama
síðan 1925 og fáir eða engir eftir
af munkunum sem þar voru þegar
hann gekkst undir skím í klaustr-
inu, en sá atburður var settur á svið
núna, í þessu mikla mannvirki, St.
Maurice de Clervaux, sem var byggt
um 1910. Munkarnir sem dvelja þar
núna tóku þátt í leiknum og höfðu
víst gaman af. Ég leit við í klaustr-
inu einn daginn þegar þeir vom við
messu. Þar hljómaði söngurinn,
þessi gregoríanski söngur, sem
Halldór var svo hrifinn af.“
„Þú hefur ekki verið í Kvennaskól-
anum?“ spyr Hallberg allt í einu og
er enn farinn að rifja upp liðna tíð
á íslandi.
„Ég fékk að kenna þar, í Kvenna-
skólanum í Reykjavík, þegar ég var
sendikennari og Ragnheiður Jons-
dóttir var skólastjóri. Þá var kennd
sænska þar fjórða árið. Svolítið
skrítið fyrirkomulag, danska í þtjú
ár og svo sænska síðasta árið. Eg
var hálf smeykur um að þær myndu
mgla þessum málum saman og ekk-
ert hafa upp úr þessu. En þær komu
mér á óvart og stóðu sig margar
hveijar vel.
„Það er nú orðið langt síðan ég
kom til íslands í fyrsta skipti. Ja . . .
þá hefur þú ekki verið fædd! Það
var 1936. Þá var haldið norrænt
stúdentampt í Reykjavík og á Laug-
arvatni. Afar skemmtilegt. Og eftir
að flestir þessir Norðurlandabúar
vom farnir heim til sín, þá varð ég
eftir á íslandi. Ég var í heilan mán-
uð á Hvítárbakka í Borgarfirði og
tók meðal annars átt í þeim viðburði
sem það var í lífí fólks á vorin að
reka fé á fjall. Allir á hestum og
hundar hlaupandi um allt og
svona. ..
Seinna_ kom ég svo sem sendi-
kennari. Átti reyndar að byija haust-
ið 1943. Þá hafði ég gegnt hér her-
skyldu alllengi, en fékk svo frí. En
það var vandkvæðum bundið að
komast til íslands það árið. Maður
varð fyrst að fara fljúgandi til Bret-
lands og þaðan til Islands. Og ein-
mitt þetta haust fóm Þjóðveijar að
skjóta niður flugvélar á þessari leið.
Þeir höfðu hætt því um tíma en
vom svo byijaðir aftur. En til ís-
lands komst ég vorið 1944.
Það var skemmtilegt að koma til
íslands þá. Rétt fyrir hátíðina 17.
júní, þegar lýðveldið var stofnað.
Það var gaman að koma á Þingvelli
þá. Það var dálítil úrkoma þann dag
og frekar dmngalegt veður, en það
var mikil gleði meðal íslendinga.
Svo var það einmitt á þessum
ámm að íslandsklukka Laxness var
að koma út, kom þá í þremur bind-
um. Annað bindið, Hið ljósa man,
kom einmitt út ’44 og seinna Eldur
í Kaupinhafn.
Þegar ég settist niður við að þýða
þessar bækur hafði ég alls ekkert
hugsað um birtingu, það var meira
til að æfa mig í íslenskunni. Það var
mikil orðgnótt í þeirri sögu. Svo var
það samvinnuhreyfingin hér í
Svíþjóð ... formaður hennar kom til
Islands uppúr stríðinu og bað mig
þá að halda áfram. Frekari samning-
ar vom nú ekki gerðir. En bókin kom
út árið ’48, hér í Svíþjóð.
Ég hef ekki verið einn um að
þýða Laxness yfir á sænsku. Kona
að nafni Anna Osterman, sem var
sendikennari á undan mér, hún þýddi
„Sjálfstætt fólk“, en sú bók lá lengi
hjá forlaginu án þess að vera gefin
út hér. Það var fyrst eftir að íslands-
klukkan kom út og fékk mjög góða
dóma. Það var mikið lof. A Islandi
var Laxness umdeildur, en það var
hann ekki hér. Alls staðar — í vinstri
blöðum og hægri blöðum og öllum
þar á milli — vom jafngóðir dómar
um íslandsklukkuna. Og þá tóku
þeir við sér hjá forlaginu og gáfu
út þýðingu Önnu á Sjálfstæðu fólki,
strax árið eftir. Ég hélt aftur á
móti áfram að þýða, næst var það
Ljósvíkingurinn, sem kom út í tveim
bindum hér 1951 og 1952. Og þá
var mikið farið að tala um Nóbels-
verðlaun til handa Laxness sem hann
hlaut svo 1955.
Annars .. . það sem háir íslensk-
um bókmenntum hér í Svíþjóð er
að það em tiltölulega fáir sem þýða
úr íslensku. Það em til margir nor-
rænumenn, en flestir þeirra em
kannski frekar málfræðingar og
hafa þá ekki sama áhuga á bók-
menntum.
Venjulegur dagur
Peter Hallberg lét af störfum sem
prófessor í bókmenntum við Gauta-
borgarháskóla árið 1982. En það
þýðir síður en svo að hann sitji auð-
um höndum og að lokum spyr ég
hann hvemig „venjulegur dagur"
líði.
„Ég er nú orðinn latur,“ fullyrðir
hann hlæjandi, en heldur svo áfram.
„Það er alltaf eitthvað að gera, til
dæmis við að skrifa greinar í rit
handa ýmsum fræðimönnum sem á
að heiðra með því eins konar safnrit
eða afmælisrit. Þá em það greinar
um efni innan þess sviðs sem við-
komandi hefur haslað sér völl á.
Meðan ég kenndi við Gautaborg-
arháskólann, frá 1951, þá var hin
sögulega hlið bókmenntanna, stór
hluti af kennslunni. En eins og þú
veist, þá er fyrirkomulagið við bók-
menntasögu í háskólanum hér þann-
ig að maður kennir almenna bók-
menntasögu. Annars staðar em til
stofnanir þar sem kannski eingöngu
em kenndar miðaldabókmenntir.
Þannig að víða byggir kennslan í
bókmenntasögu meira á sérhæfíngu
á ákveðnum tímabilum og jafnvel
bókmentum einstakra þjóða eða
heimshluta. Þetta hefur ekki verið
svona hér. Ég hef því jafnframt því
sem ég hef skrifað um íslenskt efni
bæði frá fyrri tímum, — eins og um
íslendingasögur — og um íslenskar
nútímabókmenntir, alltaf kennt al-
menna bókmenntasögu, frá kviðum
Hómers og fram á okkar daga. Þetta
fyrirkomulag hefur bæði kosti og
ókosti. Þeir em stundum öfunds-
verðir sem geta helgað sig bók-
menntum innan þrengri ramma, sem
krefst þá um leið mikillar sérhæfíng-
ar. En ef litið er á þetta frá bjartari
hliðinni má segja að maður fái gott
yfirlit, sem kannski auðveldar að
setja bókmenntimar inn í samhengi.
Svo ég sé svo sem ekkert eftir að
hafa þurft þess. En nú þegar ég er
á eftirlaunum, þá verður náttúrlega
að gera eitthvað! Og það em íslensku
bókmenntirnar sem em mér efstar
í huga.
Ég er mikið hér. Bý hér og vinn
hér og á sumrin er ég stundum úti
á eyjunni Tjörn. Þar fengum við
sumarbústað fyrir tuttugu ámm ...
ég setti þar niður kartöflur um hvíta-
sunnuna."
Texti: Kristín Bjarnadóttir
Ljósmynd: Sigfús Pétursson
Súrefnisskortur í fæðingn
ekki aðalorsök heilaskaða
-segir prófessor John Freeman
SÍFELLT fleiri taugasérfræðingar telja nú að súrefnisskortur í
fæðingu valdi ekki heilaskaða, eins og lengi vel var talið. Rannsókn-
ir sem ná yfir rúmlega 3ja áratuga skeið sýna að í 75% tilfeUa heil-
askaða hjá börnum sem fæðst hafa fullburða, hefur heilaskaði ekki
orsakast af súrefnisskorti í fæðingu. „Við teljum að ekki sé um erfð-
ir að ræða, heldur skipti utanaðkomandi áhrif á vöxt og þroska
fóstursins mestu máli; t.d. heilsufar, vinna og mataræði móður,“
sagði bandaríski læknirinn John Freeman á þingi norrænna barna-
lækna sem nú stendur yfir.
uefni
tiólgfu
af bakteríunni í Finnlandi, helm-
ingi fleiri í Bandaríkjunum og hjá
Eskimóum sýktust 700 börn af
hveijum 100.000. Af þeim börnum
sem bólusett vom, veiktust 3 af
hveijum 100.000 og segir Juhani
Eskola bóluefnið'því vera um 93%
ömggt. Frá árinu 1986 hafa ölí
fínnsk ungböm verið sprautuð
gegn bakteríunni.
Að sögn Juhani hafa bandarísk,
norsk, sænsk, hollensk og íslensk
heilbrigðisyfirvöld verið meðal
þeirra sem sýnt hafa bóluefninu
mikinn áhuga.
Morgunblaðið/KGA
Finnski barnalæknirinn, Juhani
Eskola stýrði rannsóknarhópn-
um sem fann bóluefni gegn heila-
himnubólgu.
Freeman er prófessor í barna-
sjúkdómum við John’s Hopkins
sjúkrahúsið í Baltimore. Hann sagði
frá niðurstöðum rannsókna sem
hófust snemma á sjötta áratugnum
á 12 sjúkrahúsum víðs vegar um
Bandaríkin. Ifylgst var með 50.000
bömum, allt frá fæðingu til 7 ára
aldurs. Á þeim tíma kom í ljós að
tæplega 1% þeirra sem fæddust
fullburða reyndist vera með heila-
skaða. Fæðing 75% þeirra gekk
eðlilega fyrir sig en aðeins 25%
höfðu orðið fyrir súrefnisskorti í
fæðingu. „Við emm hreint ekki viss
um að súrefnisskorturinn sé aðalor-
sökin eða hvort nýburarnir vom
veikir fyrir og súrefnisskorturinn
dropinn sem fyllti mælinn. Þá má
ekki gleyma því að fjöldi bama
varð fyrir súrefnisskorti en bragg-
aðist samt vel. Miklu máli skiptir
hversu lengi bamið skortir súrefni.
Ef skorturinn varir í nokkrar sek-
úndur er Iítil hætta á ferðum en
því lengur sem hann varir, því meiri
verður hættan á alvarlegum heil-
askaða. Þá skortir einnig á vitn-
eskju okkar um hversu alvarlegan
heilaskaða var að ræða í könnun-
inni og hvernig hann tengdist erfið-
leikum í fæðingu og heilsufari móð-
ur,“ sagði Freeman
Hann sagði að fjöldi andlega fatl-
aðra barna af völdum heilaskaða
hefði sífellt farið minnkandi en nú
benti ýmsislegt til þess að hann
væri aftur að aukast. Orsök þess
sagði Freeman sífellt fullkomnari
tækni sem bjargaði lífi nýbura sem
áður hefðu ekki átt lífsvon.