Morgunblaðið - 25.07.1990, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 25. JULI 1990
Minning:
Guðbjörg Guðmunds-
dóttir, Seyðisfírði
Fædd 2. nóvember 1898
Dáin 13. júlí 1990
Tímans elfur hrífur án afláts á
brott með sér einn af öðrum af
samferðafólki okkar á ævibraut-
inni; með söknuði hljótum við að
skiljast við ástvini, félaga og vini
og horfa á bak þeim út yfir móðuna
miklu og óræðu. Hinn 13. þ.m.
andaðist frændkona mín, Guðbjörg
iáíuðmundsdóttir, á dvalarheimili
aldraðra, Hrafnistu í Reykjavík.
Hún var á 92. aldursári er hún lést,
og þótt hugur hennar væri enn
skýr allt til hins síðasta, voru kraft-
arnir þá samt þrotnir - hvíldin henni
kærkomin. Hún fékk hægt andlát.
Langur, farsæll æviferill er þar með
á enda.
Með henni er genginn merkur
íslendingur, bæði góð kona og göf-
uglynd, tryggur vinur og hjartfólgin
frændkona. Við öll sem hana þekkt-
um stöndum nú eftir miklu fátæk-
ari en ella. Brosið hennar bjarta
mun ekki lengur ylja okkur inn að
innstu hjartarótum, nema í minn-
^jngunni einni, höndin hennar hlýja,
hjálpfúsa 'og trausta mun ekki
framar þrýsta okkar hendur. í
vöggugjöf var henni mikið vel gefið
og af þeim gjöfum miðlaði hún
okkur samferðamönnum sínum af
rausn, og þeir eru víst margir sem
standa í þakkarskuld við Guðbjörgu
fyrir velgjörðir hennar margvísleg-
ar.
Guðbjörg fæddist á Seyðisfirði
2. nóvember 1898; voru foreldrar
hennar hjónin Arnbjörg Jónsdóttir
frá Melshúsum á Akranesi og Guð-
'Viundur bátasmiður Erlendsson frá
Jarðlangsstöðum í Borgarhreppi á
Mýrum. Guðbjörg ólst upp í um-
hverfi sem mjög einkenndist af
bjartsýni, athafnasemi og áræði,
því það var líf og fjör í bæjarlífinu
á Seyðisfirði á fyrstu áratugum
þessarar aldar og mikið að gerast
þar í menningar- og féiagsmálum.
Þá var greinilega tekið að daga af
nýrri öld framfara í íslenskum at-
vinnuháttum, ný og breytt viðhorf
tekin að ryðja sér til rúms í þjóðlíf-
inu með kröfum um aukið lýðfrelsi;
trú íslendinga á mátt sinn og meg-
inn var farinn að glæðast; menn
skildu að hag þjóðarinnar var best
borgið með því að við önnuðumst
^sjálfir öll okkar mál — ísiand var
og lýst frjálst og fullvalda ríki hinn
1. desember 1918 eftir langvarandi
pólitíska baráttu. „Þú skalt samt
fram ...“ kvað Hannes Hafstein í
hvatningarskyni til þjóðar sinnar í
upphafi aldarinnar. Það voru þessar
pólitísku hræringar með þjóðinni
og sterkur, ákveðinn vilji til sjálfs-
bjargar sem mótuðu uppvaxtarár
Guðbjargar heima á Seyðisfirði. Og
hún lét svo sannarlega ekki. sitt
eftir liggja í ævistarfi sínu, lét
hvergi deigan síga. Strax sem ungl-
ingur fór hún að vinna fyrir sér,
vann öll þau störf sem henni buð-
ust, vílaði ekki fyrir sér erfiðið,
vann af stakri ósérhlífni og rækti
störf sín með gleði. Snemma
hneigðist hugur hennar að félags-
málum og tók hún brátt virkan
þátt í verkalýðsfélaginu Fram og
starfaði auk þess mikið í Kvenfé-
lagi Seyðisfjarðar að menningar-
og líknarmálum. Bar hún alla ævi
kjör hinna lakar settu í þjóðfélaginu
mjög fyrir bijósti, og ætíð var hún
boðin og búin til að koma til hjálp-
ar þeim sem hjálparþurfi voru. Eðl-
iskostir hennar öfluðu henni alls
staðar vina; bjartsýni hennar, hlý-
leiki í viðmóti, dugnaður og þor
fengu menn oft til að sjá allar að-
stæður í nýju Ijósi.
1918 giftist Guðbjörg Jóni Árna-
syni skipstjóra og var heimili þeirra
lengstum á Austurvegi 13 á Seyðis-
firði. Þeim varð sex barna auðið
sem öll komust upp og urðu góðir
og nýtir þjóðfélagsþegnar: Elstur
er Geir, f. 1919, búsettur í Seattle
í Bandaríkjunum. Jakobína var
fædd 1921, hún lést fyrir tveimur
árum eftir erfið veikindi, og var það
háaldraðri móður hennar mikið áfall
en hún bar harm sinn í hljóði. Þriðja
í aldursröðinni er Arnbjörg, f. 1923,
Guðmundur, f. 1925, og eru þau
bæði búsett í Reykjavík; Bjarni, f.
1928, en hann er einnig búsettur í
Seattle eins og elsti bróðirinn.
Yngstur er Jónas, f. 1942, búsettur
í Reykjavík. Þetta var tápmikil og
glaðvær fjölskylda og góð heim að
sækja.
Um miðjan aldur fluttust þau
hjónin, Guðbjörg og Jón, búferlum
til Reykjavíkur; það var árið 1946.
Byggðu þau ásamt Guðmundi syni
sínum íbúðarhús á Nesvegi 50 og
bjuggu þar alla tíð á meðan Jón lifði.
Þótt Bogga frænka værí flutt til
Reykjavíkur, fór hún í huganum
samt aldrei alfarin frá æskustöðv-
unum hér fyrir austan; Seyðisfjörð-
ur var alltaf „heim“ í hennar huga
og hjarta, þaðan gat hún aldrei slit-
ið sig að fullu, til þess voru tengsl
hennar vicf fjörðinn og íbúana of
sterk og fjölþætt. Hún unni Seyðis-
firði af alhug, Bjólfur var hennar
fjall, Strandatindur, Sandhólatindur
og Grýta voru hennar kennileiti,
Aldan og Búðareyrin helstu hverfin
sem brúin á Fjarðará tengir saman;
sjálfur fjörðurinn í öllum sínum
margvíslegu litbrigðum var hennar
ijörður, djúpur og lygn.
Þá rúma fjóra áratugi sem Guð-
björg bjó í Reykjavík var hún alla
tíð mjög virk í félagsmálum; hún
gerðist félagi í Verkakvennafélag-
inu Framsókn, Alþýðuflokksfélag-
inu og Kvenfélagi Alþýðuflokksins.
Hún dáði mjög Jóhönnu Egilsdóttur
og fleiri forvígiskonur í verkalýðs-
baráttunni syðra á þeim árum, og
hún studdi heils hugar stefnu þeirra
í réttindamálum verkakvenna og
umbótum á sviði félagsmála. Milli
þessara kvenna ríkti órofa vinátta
og gagnkvæmt traust.
Guðbjörg taldi sig sjálf hafa ver-
ið gæfusama í lífinu; hún sá m.a.
rætast marga af þeim draumum
sem hana hafði sem unga konu
dreymt um aukið félagslegt öryggi
alþýðufólks og bætt lífskjör alls
almennings í landinu. Hún fagnaði
þeim miklu framförum sem urðu í
landinu á hennar æviskeiði og
fylgdist vel með þjóðmálum.
Síðustu æviárin dvaldi hún á
Hrafnistu og var innilega þakklát
fyrir þá góðu umönnun sem hún
naut á dvalarheimilinu. Að leiðar-
lokum viljum við ættingjar Guð-
bjargar færa hjúkrunarliði og lækn-
um á deild A-4 á Hrafnistu sérstak-
ar þakkir fyrir mikla alúð og nær-
færni við hjúkrun hennar.
Utför Guðbjargar Guðmunds-
dóttur verður gerð frá Bústaða-
kirkju í Reykjavík í dag, miðviku-
dag. Fjölskylda mín og ég sendum
börnum hennar og öðrum hennar
nánustu einlægar samúðarkveðjur
okkar héðan að austan.
Halldór Vilhjálmsson
Þegar ég spurði andlát Guðbjarg-
ar Guðmundsdóttur sóttu að mér
myndir og minningar frá löngu liðn-
um tíma. Hugurinn hvarflaði austur
á Seyðisijörð, til þess tíma þá er
þau Guðbjörg og maður hennar, Jón
Árnason skipstjóri, bjuggu þar
ásamt börnum sínum í nágrenni við
heimili mitt.
Mikill vinskapur og samgangur
var á milli þessara tveggja heimila,
börnin urðu leikfélagar að svo miklu
leyti sem aldur fór saman, mæður
okkar vinkonur og faðir minn og
Jón sýndu hvor öðrum gagnkvæma
virðingu að hætti tíðarandans.
Ég var, sakir æsku minnar,
stundum settur hjá í leikjum eldri
barnanna og olli það sorg í ungu
sinni. Gott var þá að leita til Boggu
sem jafnan átti huggun, blítt strok
um vanga og ekki skemmdi þegar
svo stóð á, að ilm af nýbökuðum
kleinum lagði út um eldhús-
gluggann hennar.
Minnisstætt er mér eitt atriði úr
samvinnu þessara tveggja heimila.
Á kreppuárunum og í upphafi út-
sendinga Ríkisútvarpsins var aðeins
eitt viðtæki fyrir bæði heimilin en
hátalarasnúra leidd eftir stöngum
á húsmænum milli húsanna.
Guðbjörg var alla tíð mikil hug-
sjóna- og baráttumanneskja fyrir
verkalýðsmálum og jafnaðarstefn-
unni. Ekki fór hjá því að ég yrði
var við skoðanaágreining milli
hennar og föður míns, en hann
fylgdi Sjálfstæðisflokknum að mál-
um og þegar ég ungur spurði hann
eitt sinn hver væri mismunurinn á
þessu tvennu, útskýrði hann fýrir
mér að jafnaðarmenn vildu auka
skatta til að greiða með sameigin-
legar þarfir ijöldans, en sjálfstæðis-
menn vildu fá að ráðstafa eigin
tekjum sjálfir, svo sem með því að
kaupa sér bíl og að fara í ferðalag.
Mér leist vel á þetta með bílinn en
það fór nú samt svo að það var
hvorki keyptur bíll né farið í ferða-
lag á þeim árum. Ekki veit ég hvort
það voru áhrif frá Boggu eða seinni
tíma lífsreynsla sem olli því að und-
irritaður aðhylltist jafnaðarstefn-
una þegar hann óx úr grasi.
Jón Árnason, sem látinn er fyrir
allmörgum árum, og Guðbjörg
fluttu suður til Reykjavíkur ásamt
börnum sínum, þeim sem ekki voru
þá þegar farin að heiman, skömmu
eftir stríðslok og lauk þar með ná-
býli þessara tveggja fjölskyldna.
Vináttan og tryggðin entust ævi-
langt.
Mörgum áratugum seinna, þegar
móðir mín eitt sinn heimsótti
Boggu, bað hún hana að skilnaði
fyrir kveðju til mín ásamt með gjöf
til eins barna minna sem fermst
hafði þá um vorið.
Blessuð veri minning Guðbjargar
Guðmundsdóttur og þeirra annarra
sem við þessa sögu koma og gengn-
ir eru.
Aðalsteinn Gíslason
Guðbjörg Guðmundsdóttir frá
Seyðisfirði er horfin til feðra sinna.
Hún kvaddi þennan heim á kyrru
sumarkvöldi 13. júlí sl. Guðbjörg
fæddist á Seyðisfirði 2. nóvember
1898, þrem árum eftir að þorpið
fékk kaupstaðarréttindi. Foreldrar
hennar voru Arnbjörg Jónsdóttir frá
Akranesi og Guðmundur
Erlendsson, bátasmiður, ættaður
frá Jarðlangsstöðum í Borgarhreppi
á Mýrum. Þau hjónin settu saman
bú á Seyðisfirði skömmu fyrir alda-
mót og þar sleit Guðbjörg barns-
skónum ásamt systkinum sínum sjö
að tölu sem öll dóu ung utan Erlend-
ur bróðir hennar er lengst af bjó í
Kópavogi með Ijölskyldu sinni og
er látinn fyrir allmörgum árum. Á
uppvaxtarárum sínum gekk Guð-
björg í Barnaskóla Seyðisfjarðar
sem fékk nýtt hús fyrir starfsemi
sína 1907, ári áður en hún varð
skólaskyld. Hún lauk námi við ferm-
ingaraldur árið 1912 en komst ekki
í unglingaskólann eins og hún ætl-
aði sér því „þá bættist við barn hjá
móður minni og ekkert varð úr
því,“ eins og hún sjálf komst að
orði í viðtali sem birtist í ársriti
Kvenréttindafélagsins „19. júní“
1979.
Á öndverðri þessari öld var mikil
gróska í mannlífinu á Seyðisfirði.
Atvinnulíf og tónlistarlíf var í
blóma. Norskur maður, Ottó
Wathne að nafni, hafði þar mikið
umleikis. Samgöngur við útlönd
voru greiðar og menningarstraumar
því miklir til Seyðisfjarðar, einkum
frá Norðurlöndum. Ung að árum
komst Guðbjörg í kynni við þessi
nýju menningarviðhorf á heimili
Friðriks Wathnes en þangað var
hún ráðin til starfa strax eftir ferm-
ingu og var þar til tvítugs eða sex
ár samfleytt. Dvöl hennar á þessu
ijölmenna menningarheimili hefur
án efa mótað hana á margan hátt
og veitt henni innsýn í ýmislegt sem
efst var á baugi á þeim tíma.
Árið 1918 urðu þáttaskil í lífi
Guðbjargar er hún giftist Jóni
Árnasyni, skipstjóra. Hann var frá
Hlíðarhúsum í Reykjavík, sonur
Árna Kristjánssonar verkstjóra frá
Borg í Arnarfirði. Móðir hans var
Jakobína Jónsdóttir frá Auðnum á
Vatnsleysuströnd. Jón lauk prófi frá
Stýrimannaskólanum árið 1910,
fluttist þá til Seyðisfjarðar og var
lengi formaður á fiskibátum. Árið
1928 keyptu þau hjónin húseignina
Austurveg 13 á Seyðisfirði og
bjuggu þar í 18 ár. Oft var margt
um manninn hjá þeim hjónum á
Austurvegi 13, enda gestrisni mikil.
Þau eignuðust sex mannvænleg
börn. Þau eru: Geir, skipstjóri, bú-
settur í Seattle í Bandaríkjunum;
Jakobína, ráðskona í Áburðarverk-
smiðjunni um árabil; Arnbjörg
starfsmaður hjá Félagsmálastofnun
Reykjavíkur; Guðmundur, vélstjóri
í Áburðarverksmiðjunni; Bjarni,
tæknifræðingur, búsettur í Seattle
og Jónas, verkamaður í Áburðar-
verksmiðjunni. Öll eru börn þeirra
á lífi utan Jakobína, sem lést 1988.
Þessi fjölskylda var atorkumikil og
samhent og því farnaðist henni vel.
Guðbjörgu og Jóni búnaðist bæri-
lega á Seyðisfírði þar til kreppan
mikla reið yfir á fjórða áratug þess-
Halla Dagbjarts-
dóttir - Minning
Drottinn er minn hirðir, mig mun ekkert
bresta
á grænum grundum lætur hann mig hvílast
leiðir mig að vötnum, þar sem ég má næðis
njóta.
(Davíðssálmur 23)
Þessi sálmur úr Biblíunni er tákn-
' rænn fyrir viðhorf ömmu til lífsins
og dauðans, viðhorf sem hún þreytt-
ist aldrei á að fræða okkur um. Og
nú er hún amma okkar dáin. Hvers
vegna, og hvert er hún farin? Hún
amma var orðin mikið veik og var
hvíldar þurfi. Hún hefur nú fengið
Jausn frá þrautum sínum og hvílir
í örmum Guðs.
Við munum ylja okkur við minn-
ingar um elsku ömmu og rifja upp
það sem hún sagði okkur um
bernsku sína í Arnarfirði sem var
henni svo kær og varð okkur einnig
kær í gegnum sögurnar sem kenndu
okkur um leið að elska og virða
"Ýfiáttúru landsins. Við eigum eftir
að sakna hlýju arma ömmu, sem
tóku á móti okkur, og bjarta bross-
ins. Þó huggum við okkur við það
að nú líður ömmu vel. Við biðjum
þess að Guð styrki elsku afa á erfið-
um tíma.
Ommubörn
Þegar sest er niður til að skrifa
minningargrein um jafn dugmikla
og einbeitta konu og Höllu Dag-
bjartsdóttur er erfitt að velja og
hafna.
Halla var ekki kona sem bar
veikindi sín á torg, hún vildi fyrst
og fremst að fólki liði vel í kringum
hana, og taldi alveg óþarft að aðrir
væru að hafa áhyggjur af henni og
hennar líðan. Veikindi sín bar húr.
líka af miklum dugnaði og virtist
alltaf kát og hress þrátt fyrir að
ljóst sé að henni hafi oft á tíðum
liðið illa.
Ég tel mig ekki færan um að
greina frá lífshlaupi Höllu enda
þekkti ég hana aðeins síðustu tólf
ár ævi hennar. Mig langar hins
vegar til að segja öriítið frá því
hvernig hún kom mér fyrir sjónir.
Halla fæddist 20. janúar 1920
að Neðri-Hvestu í Arnarfirði og var
hún þriðja elst af þrettán systkinum
— tólf alsystkinum og einni hálf-
systur. Foreldrar hennar voru Þór-
unn G. Bogadóttir og Dagbjartur
Elíasson. Á þeim árum sem ég
þekkti Höllu fannst mér áberandi
hvað henni var tíðrætt um systkini
sín og fjölskyldu og mátti alltaf
heyra hvað henni þótti vænt um
að eiga svona stóran systkinahóp.
Halla eignaðist líka stóra fjöl-
skyldu sjálf. Árið 1950 giftist hún
eftirlifandi eiginmanni sínum, Pétri
Grímssyni, og eignuðust þau sex
börn. Þau eru: Grímur, kvæntur
Þórunni Aldísi Pétursdóttur. Eiga
þau þijú börn, Höllu Björk; Pétur
og Jón. Þórunn, gift Katli Ágústs-
syni. Eiga þau tvö börn saman,
Dagbjart og Eirík, en fyrir átti
Þórunn Pétur og Ketil Ágúst Inga.
Helgi, ókvæntur. Sumarlína, gift
Halldóri Haukssyni og eiga þau tvö
börn saman, Katrínu og Halldór
Örn, en fyrir átti Halldór Hauk.
Jón, kvæntur Guðrúnu Ingu Har-
aldsdóttur. Yngsta barn Höllu og
Péturs er Þorbjörg.
Alls staðar var sami hlýhugurinn
og velviljinn í garð fjölskyldunnar.
Þrátt fyrir að oft hafi verið þröng
á þingi og mikill galsagangur í
kringum svona stóran systkinahóp,
þá hélt Halla jafnaðargeði sínu. Og
ekki fór það framhjá barnabörnun-
um hvers konar mann Halla hafði
að geyma og virðingin og hlýjan
leynir.sér ekki þegar þau tala um
ömmu í Heiðargerði. Gaman var
að sjá hvað barnabörnin fylltust
miklum friði og ró við að sitja í
fanginu á ömmu.
Halla var einkar barngóð og lýs-
ir það kannski best þeim sterku og
góðu áhrifum sem Halla hafði á
börn þegar elsti sonur minn, sem
kynntist Höllu ekki fyrr en hann
var orðinn tveggja ára, fann það
upp hjá sjálfum sér að fara til henn-
ar og segja: „Halla, ég veit að þú
ert ekki amma mín, en má ég samt
ekki kalla þig ömrnu?" Ekki stóð á
jákvæðum viðbrögðum frá Höllu.
Sú endurminning sem mér er þó
efst í huga af samvistum mínum
með Höllu er ferðalag sem við Sum-
arlína fórum með þeim hjónum
ásamt Þorbjörgu fyrir tíu árum. I
þessu ferðalagi, þar sem við fórum
inn í Landmannalaugar, Eldgjá,
niður að rótum Heklu og síðan norð-
ur Kjöl, fann ég best hvílíkur nátt-
úruunnandi hún var og hvað hún
naut þess að vera úti í náttúrunni
og dást að sköpunarverkinu jafnt
stórum sem smáum hlutum þar sem
ekkert fór framhjá heni og lítið blóm
eða steinn vakti jafn mikla hrifn-
ingu og háir fossar eða fjöll. Einn
er sá staður sem henni var kærari
en nokkur annar og held ég að þó