Morgunblaðið - 07.04.1994, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 7. APRÍL 1994
Hvað hefur breyst?
eftir Jón Baldvin
Hannibalsson
í skýrslu minni til Alþingis árið
1992 lagði ég til að hafín yrði út-
tekt á kostum og göllum aðildar
íslands að Evrópusambandinu og
benti á að með því að sækja ekki
um aðild væri tekin ákvörðun um
að hafna aðild, a.m.k. að svo stöddu.
Slíka ákvörðun þyrfti ekki síður að
rökstyðja en aðrar. Ekki varð þó
úr því að stjórnarráðið allt væri
virkjað til slíkrar athugunar, þrátt
fyrir að áfram hafi verið að því
unnið, meðal annars innan utanrík-
isþjónustunnar, að bera saman
stöðu EES-samningsríkja við stöðu
aðildarríkja Evrópusambandsins.
íslensk stjómvöld hafa ávallt lýst
því yfir að náið yrði fylgst með
aðildarviðræðum Norðurlandanna
þriggja og þá sérstaklega Noregs
vegna þeirra hagsmuna sem við
eigum sameiginlega. Þá er einnig
rétt að minna á að utanríkismála-
nefnd Alþingis lýsti því, í nefndar-
áliti með tillögu til þingsályktunar
um tvíhliða samninga við Evrópu-
sambandið í maí sl., að nauðsynlegt
væri að fylgjast náið með samn-
ingaviðræðunum og töldu nefndar-
menn að utanríkismálanefnd
gegndi þar lykilhlutverki.
Því hefur verið haldið fram að
ekkert hafi breyst með aðildar-
samningum Norðurlandanna
þriggja og ekkert hafi komið fram
sem réttlæti að spumingin um aðild
að Evrópusambandinu verði tekin á
dagskrá. Það er mín skoðun að
flestar forsendur okkar hafí breyst
vemlega:
* Norðmenn hafa náð samningum
sem ganga þvert gegn því sem
menn bjuggust við á sínum tíma.
Evrópusambandið hefur sýnt mik-
inn sveigjanleika í landbúnaði og
sjávarútvegi og í ákveðnum tilvik-
um gengið svo langt að semja um
það við Norðmenn að breyta reglum
Evrópusambandsins til að tryggja
hagsmuni Norðmanna. Þetta er
þeim mun áthyglisverðara ef tekið
er tillit til þess að Norðmenn eiga
ekki lífsafkomu sína undir sjávarút-
vegi, eins og við Islendingar. Þeirra
stærstu hagsmunir eru á sviði orku-
mála og þar var þeim sérstaklega
sýnd mikil tillitssemi.
* Margt hefur orðið ljósara um
hvaða stefnu Evrópusambandið
mun taka í framtíðinni. Vægi áköf-
ustu fylgismanna hraðs samruna
og aukins valds yfirþjóðlegra stofn-
ana hefur dvínað, en þess í stað
virðist gæta aukins sveigjanleika í
starfi Evrópusambandsins og póli-
tísks raunsæis í meira mæli en ver-
ið hefur. Ljóst er einnig að margt
bendir til að aðildarríkjum Evrópu-
sambandsins fjölgi enn í nánustu
framtíð. Þannig má ætla að þróun
sambandsins verði enn frekar í þá
átt að Evrópusambandið verði alls-
heijarsamtök Evrópuríkja á sviði
efnahags- og öryggismála. Viljum
við að Island standi utan slíks sam-
starfs, eitt Evrópuríkja?
* Það dylst engum að breyting er
framundan á eðli norrænnar sam-
vinnu ef svo fer sem horfir með
aðild allra Norðurlanda nema ís-
lands að Evrópusambandinu. Jafn-
vel harðsnúnir andstæðingar aðild-
ar Islands að EES og Evrópusam-
bandinu viðurkenna það. Sú breyt-
ing var í sjálfu sér fyrirsjáanleg,
en fæsta grunaði að svo stuttur tími
liði þar til hún yrði að veruleika.
Aðildarsamningxir Noregs við
Evrópusambandið
Nú liggja fyrir niðurstöður aðild-
arviðræðna EFTA-ríkjanna fjög-
urra. Niðurstöðumar gefa til kynna
hvaða sveigjanleika Evrópusam-
bandið getur sýnt við samninga,
þegar reynir á grundvallarhags-
muni nýrra aðildarríkja og hvernig
reglur Evrópusambandsins má laga
að aðstæðum í nýjum aðildarríkjum.
Erigú að síður hafa margir íslensk-
ir stjórnmálamenn stigið á stokk
og lýst því yfír að forsendur okkar
fyrir því að sækja ekki um aðild
hafi í engu breyst þrátt fyrir samn-
ingsniðurstöðu nágrannaríkja okk-
ar og vitnað um eilífa og óumbreyt-
anlega andstöðu sína við aðild að
Evrópusambandinu.
Við upphaf viðræðnanna var al-
mennt gert ráð fyrir því að hin
nýju aðildarríki yrðu að lúta gild-
andi reglum Evrópusambandsins,
með mögulegum aðlögunartíma
varðandi einstök samningssvið,
enda hafði reyndin verið sú við aðra
aðildarsamninga á árum áður. í
þessu fólst að gert var ráð fyrir því
að styrkir til landbúnaðar þyrftu
að lækka verulega til samræmis við
styrki innan Evrópusambandsins,
með alvarlegum afleiðingum fyrir
landbúnað á harðbýlum norðurslóð-
um. Þá var gert ráð fýrir því að
nýju aðildarríkin yrðu að fallast á
óskorað forræði Evrópusambands-
ins fyrir nýtingu auðlinda sjávar
utan 12 mílna þannig að kvótaút-
hlutanir, vemdaraðgerðir og aðrir
þættir fiskveiðistjórnunar yrðu á
valdi framkvæmdastjórnarinnar í
Bmssel og lytu reglum Evrópusam-
bandsins.
Af þessum ástæðum er nauðsyn-
legt að halda því til haga hvað felst
í samningum Norðurlandanna
þriggja við Evrópusambandið og að
hvaða leyti niðurstaðan felur í sér
nýmæli sem ekki var ráð fyrir gert.
Það verður þó að gera þann fyrir-
vara að frumtextar samninganna
liggja ekki fyrir fyrr en um miðjan
aprílmánuð, svo styðjast verður við
frásagnir og greinargerðir samn-
ingsaðila. Hér verður fyrst og
fremst litið til samnings Norð-
manna við Evrópusambandið, enda
eru hagsmunir þeirra skyldastir
okkar. Það verður þó að hafa í
huga að grundvallarhagsmunir
Norðmanna liggja ekki á sviði sjáv-
arútvegs, heldur á sviði orkumála.
Þar fengu Norðmenn öllum sínum
meginkröfum framgengt.
LANDBÚNAÐUR:
Á sviði landbúnaðar vekur mesta
athygli að sérstakar reglur eru
mótaðar um landbúnað á norður-
slóðum. í þeim felst að heimilt er
að styrkja landbúnað á Norðurlönd-
unum umfram það sem gengur og
gerist innan Evrópusambandsins.
Þá er aukið svigrúm gefið til þess
að styrkja byggð í stijálbýli. Evr-
ópusambandið hefur því fallist á rök
Norðurlandanna þriggja um erfið
skilyrði landbúnaðar á norðurslóð-
um og nauðsyn þess að styrkja
byggð í dreifbýli af menningarleg-
um ástæðum og vegna öryggis-
hagsmuna. Rétt er að taka fram
að ekki liggur enn ljóst fyrir hvern-
ig einstökum útfærsluatriðum verð-
ur háttað. Helstu niðurstöður samn-
ingaviðræðna milli Noregs og Evr-
ópusambandsins á sviði landbúnað-
ar og byggðamála eru þessar:
1. Innflutningur landbúnað-
arvara
Bændur fá verðstuðning í 5 ár,
sem tryggir þeim óbreytt skilaverð.
Utsöluverð landbúnaðarvara lækk-
ar hins vegar strax við aðild og
mun lækka verulega. Innflutningur
landbúnaðarvara verður almennt
heimill, en Norðmenn fá öryggisfyr-
irvara sem gildir í 5 ár og heimilar
þeim að koma í veg fyrir alvarlegar
markaðstruflanir innanlands. Þá
verða innflutningskvótar í 3 ár á
kjöti og ýmsum tegundum unninna
landbúnaðarvara, en Norðmenn fá
fullan aðgang að markaði Evrópu-
sambandsins strax frá upphafi.
Norðmenn fá leyfi til að hafa
strangari reglur um heilbrigði inn-
fluttra iandbúnaðarvara en almennt
eru í gildi í Evrópusambandinu.
2. Aðlögun að landbúnaðar-
stefnu Evrópusambandsins
Evrópusambandið greiðir sem
nemur 3 milljörðum n.kr. á fjórum
árum til að auðvelda aðlögun að
landbúnaðarstefnu Evrópusam-
bandsins. Stuðnirigur hiiis bþinbéfa
við landbúnað verður færður til
samræmis við stuðning innan Evr-
ópusambandsins. Sú aðstoð sem
landbúnaðurinn nýtur nú og sam-
ræmist ekki reglum Evrópusam-
bandsins á að hverfa á næstu 5 til
7 árum. Á 7 ára aðlögunartíma
verður Norðmönnum einnig heimilt
að styrkja fjárfestingu í landbúnaði
sem ekki samræmist reglum Evr-
ópusambandsins um styrkveitingar
og fyrstu þijú árin er þeim heimilt
að veita styrki til fjárfestingar í
afurðavinnslu sem ekki samrýmast
reglum sambandsins.
3. Nýjar reglur um opinbera
aðstoð við landbúnað
* Landbúnaður á norðurslóðum.
Undir þessa skilgreiningu fellur
allur landbúnaður norðan 62.
breiddargráðu, alls um 30 af hundr-
aði norsks landbúnaðar, auk stórra
svæða sunnan 62. breiddargráðu. Á
þeim svæðum sem falla undir þessa
skilgreiningu verður Norðmönnum
heimilt að veita frekari styrki en
heimilaðir eru á grundvelli landbún-
aðarstefnu Evrópusambandsins,
með þeirri undantekningu þó að
styrkirnir mega ekki vera hærri en
þeir eru nú. Á svæðum sem falla
utan skilgreiningarinnar verður
Norðmönnum einnig heimilt að
veita styrki, ef vart verður umtals-
verðra erfíðleika við aðlögun að
innri markaði Evrópusambandsins.
* Harðbýl svæði („least favoured
areas").
Um 85% af norskum landbúnaði
falla undir skilgreiningu Evrópu-
sambandsins á harðbýlum svæðum.
Evrópusambandið greiðir um fjórð-
ung þessa stuðnings sem í heild
mun nema um 1 milljarði n.kr.
* Styrkir til umhverfisvæns land-
búnaðar.
Evrópusambandið mun veita 450
millj. n.kr. til þessa verkefnis en
heildarupphæð styrkja samkvæmt
þessum lið getur numið allt að 1.900
millj. n.kr.
* Almennir styrkir.
Evrópusambandið mun greiða í
almenna styrki til landbúnaðar og
byggðastyrki 4,5 milljarða n.kr.
Norðmenn hafa heimild til að
styrkja á móti um sem nemur 3,7
milljörðum n.kr. Þá falla undir al-
menna styrki svokallaðir velferðar-
styrkir sem nema 2 milljörðum n.kr.
Samanlagt nema því styrkir undir
þessum eina lið um 10 milljörðum
norskra króna (upphæð sem er
nærri fjárlögum íslenska ríkisins).
* Byggðastyrkir og styrkir til at-
vinnulífs.
Evrópusambandið mun til viðbót-
ar leggja fram 1,2 milljarða n.kr.
gegn sama framlagi frá Norðmönn-
um til að efla byggð og atvinnulíf.
* Sérréttindi Sama.
Viðurkennd er sérstaða Sama og
þar með einnig sérstök réttindi
þeirra til nýtingar hreindýra. Norð-
menn mega áfram styrkja veiðar
og vinnslu á hreindýrakjöti, auk
þess sem unnt verður að leita í sjóði
Evrópusambandsins um styrki.
SJÁVARÚTVEGUR:
Af þeim textum sem fyrir liggja
má ráða að verulegt tillit hefur
verið tekið til norskra sjónarmiða.
Hugtakið „hlutfallslegt jafnvægi"
er fest í sessi en það tryggir að við
úthlutun kvóta sé tekið mið af veið-
um undanfarin ár. Yrði þessu hug-
taki beitt til hins ýtrasta yrðu nú-
verandi veiðar Norðmanna innan
norskrar lögsögu áfram í þeirra
höndum. Ennfremur tekur Evrópu-
sambandið yfír allar reglur og verk-
lag Noregs við stjórn fiskveiða
norðan 62. breiddargráðu. Svigrúm
er veitt til að setja hömlur á svokall-
að „kvótahopp" þar sem fjárfesting-
ar erlendra aðila gefa aðgang að
fískveiðum. Margt er þó enn óljóst
um útfærsluatriði og hvað tekur við
að loknum aðlögunartíma þeim sem
Norðmenn hafa fengið á ýmsum
‘sviðum.
Jón Baldvin Hannibalsson
„Því hefur verið haldið
fram að ekkert hafi
breyst með aðildar-
samningum Norður-
landanna þriggja og
ekkert hafi komið fram
sem réttlæti að spurn-
ingin um aðild að Evr-
ópusambandinu verði
tekin á dagskrá. Það er
mín skoðun að flestar
forsendur okkar hafi
breyst verulega.“
1. Forræði norðan 62. breidd-
argráðu
í þessari kröfu Norðmanna fólst
að norsk stjórnvöld ákvörðuðu
heildarafla og skiptingu hans í sam-
ráði við Rússa og norskar reglur
giltu um nýtingu og verndun á
svæðinu. Niðurstaðan varð sú að
fram til 1. júlí 1998 munu Norð-
menn ákvarða Ieyfilegan heildarafla
fyrir norðan 62. breiddargráðu. Þá
flyst forræðið til Evrópusambands-
ins, en sama fyrirkomulagi verður
fylgt við ákvörðun um afla og samn-
inga við Rússa og verið hefur. Þann-
ig mun áfram verða haft sérstakt
samráð við norsk hagsmunasamtök.
Norðmenn munu viðhalda verndar-
aðgerðum sínum í 1-3 ár, en þá
verða norsku reglurnar gerðar að
reglum Evrópusambandsins. Sam-
komulagið felur einnig í sér sameig-
inlegar yfirlýsingar um meginatriði
sem taka ber mið af við nýtingu
auðlindanna.
2. Aflaheimildir
* Nýjar aflaheimildir.
Norðmenn neituðu að veita
nokkrar veiðiheimildir til viðbótar
þeim er þeir létu til Evrópusam-
bandsins með EES-samningnum og
upphafleg krafa þeirra var reyndar
að þær veiðiheimildir féllu niður. Á
síðari stigum samningaviðræðn-
anna buðu Norðmenn aðlögun á
útreikningi þorskkvóta sem Evr-
ópusambandið fékk í sinn hlut með
EES.
Niðurstaðan úr samningaviðræð-
unum varð sú að Evrópusambandið
heldur óbreyttum þorskkvóta, en
breytt var viðmiðun um útreikning
aflans fram til ársins 1998. Upphaf-
lega var gert ráð fyrir að kvótinn
ykist úr 6.000 tonnum 1994 í
11.000 tonn árið 1997 og eftir það
yrði hann reiknaður hlutfall af
heildarkvóta í norskri lögsögu.
Hlutfallið átti að reikna út á þann
hátt að það væri meðaltal þess hlut-
falls af heildarafla sem kvótinn var
frá 1994 til 1997. Norðmenn buð-
ust hins vegar til að gera kvótann
áð hlutfallskvóta Strax við áðild, á
þann hátt að kvótinn væri miðaður
við 11.000 tonn en heildarkvóti er
áætlaður 700.000 tonn. Af þessu
leiðir að þorskkvóti Evrópusam-
bandsins í norskri lögsögu mun
aukast úr 1,28% í 1,57% leyfilegs
heildarafla, eða um 2.000 tonn á
ári í meðalári fram til 1998. Þá
kveður samningurinn á um að leyfi-
legur meðafli geti numið 10%, eða
1.100 tonnum á ári. Þá fær Evrópu-
bandalagið 1.000 tonna kvóta sem
Norðmenn eiga úti fyrir Kanada,
en hafa lítið nýtt sér.
* Hlutfallslegt jafnvægi.
Það var krafa Norðmanna að
þeir fengju tryggingu fyrir því að
við skiptingu aflaheimilda milli að-
ildarríkja Evrópusambandsins yrði
byggt á hlutfallslegu jafnvægi.
Niðurstaðan varð sú að gerð var
sameiginleg yfirlýsing um mikil-
vægi þess fyrir ríki Evrópusam-
bandsins að við skiptingu aflaheim-
ilda milli aðildarríkja verði byggt á
sögulegri reynslu í veiðum og gætt
hlutfallslegs jafnvægis. Ljóst er að
hugtakið „hlutfallslegt jafnvægi"
er komið til að vera á vettvangi
Evrópusambandsins því ráðherra-
ráð þess vísaði til hugtaksins í því
skyni að halda aftur af kröfum
Spánveija og Portúgala um aukinn
aðgang að fiskimiðum núverandi
aðildarríkja.
3. Aðgangur að lögsögu
Norðmenn kröfðust tryggingar
fyrir því að forræði þeirra yfir veið-
um innan 12 mílna verði virt eftir
endurskoðun fiskveiðistefnu Evr-
ópusambandsins árið 2002. Þetta
forræði skiptir Norðmenn miklu
vegna stórs bátaflota enda á veru-
legur hluti heildarveiði sér stað inn-
an 12 mílna.
Niðurstaðan varð sú að gerð var
sameiginleg yfirlýsing þar sem Evr-
ópusambandið fellst á grundvallar-
þýðingu þess fyrir Noreg að halda
strandhéruðum í byggð. Við endur-
skoðun fiskveiðstefnunnar árið
2002 verði lögð sérstök áhersla á
hagsmuni strandhéraða.
4. Krafa Norðmanna um
tryggingar gegn kvótahoppi
Norðmenn fóru fram á trygging-
ar fyrir því að aflaheimildir yrðu
bundnar við það aðildarríki sem fær
þeim úthlutað, til að koma veg fyr-
ir kvótahopp.
Niðurstaðan varð sú að Norð-
menn fá heimild til að halda í 3 ár
skilyrði í lögum um að einungis
norskir ríkisborgarar megi eiga
fiskiskip sem er skráð í Noregi, en
ströng skilyrði er að finna í þeim
lögum um hveijir geta eignast fiski-
skip. Hvað við tekur að 3 árum liðn-
um er ekki ljóst. Þá fengu Norð-
menn sameiginlega yfirlýsingu með
Evrópusambandinu sem viðurkenn-
ir það sem markmið kvótaúthlutana
til einstakra aðildarríkja að tryggja
hagsmuni þeirra sem í viðkomandi
landi byggja afkomu sína á fiskveið-
um og vinnslu. Dómstóll Evrópu-
sambandsins hefur viðurkennt að
aðildarríki er heimilt að setja skil-
yrði fyrir skráningu skips í viðkom-
andi ríki að það sé efnahagslegt
samband milli skipsins og fánaríkis.
Yfirlýsing af þessu tagi gerir Norð-
mönnum auðveldara fyrir að þróa
reglur af þessu tagi og framfylgja
þeim auk þess sem Noregur sem
aðildarríki mun hafa veruleg áhrif
á mótun reglna til að hindra kvóta-
hopp í framtíðinni.
5. Tollfrelsi fyrir sjávaraf-
urðir
Samkvæmt aðildarsamningnum
fá Norðmenn fullt tollfrelsi á Evr-
ópumarkað með sjávarafurðir sínar,
að því frátöldu að sérstakt eftirlit
verður haft fyrstu 4 árin með inn-
flutningi á laxi, síld, makríl, rækju,
humri, karfa og silungi. Gert er ráð
fyrir því að Evrópusambandið geti
haldið innflutningi á þessum teg-
undum í sama magni og hann er í
dag.
6. Aðgangur að styrkjakerfi
Norskur sjávarútvegur fær fullan
aðgang að styrkjakerfi Evrópusam-
bandsins í sjávarútvegi strax við
aðild. Á það jafnt við um styrki til
úreldingar og uppbyggingar og
byggðastyrki.
Höfundur er utanríkisráðherra,
formaður Alþýðuflokksins-Jafn-
aðarmannaflokks íslands.