Morgunblaðið - 07.04.1994, Blaðsíða 38

38
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 7. APRIL 1994
Veiðigjald og ofveiði
eftir Ónund
*
Asgeirsson
Morgunblaðið skýrði frá því 11.
febrúar að fyrsta úttekt GATT á
viðskiptastefnu Islands væri kom-
in út. Fyrirsögn blaðsins var
„Veiðileyfagjald hefði getað af-
stýrt ofveiði". Þetta eru all-furðu-
legar fréttir, þar sem veiðileyfa-
gjald hefir verið til umræðu um
allmörg ár, án þess að hafa kom-
izt í framkvæmd, og er þannig í
raun aðeins hugarburður nokkurra
manna, einkum prófessora við
hagfræði- og viðskiptadeild Há-
skólans. Enginn þessara manna
hefir þó fært fullnægjandi rök fyr-
ir þessari staðhæfingu, né hafa
þeir sett fram tillögur um, hversu
hátt þetta gjald þyrfti að vera eða
hvort nokkur væri reiðubúinn tii
að greiða það. Staðhæfing um að
veiðileyfagjald hefði getað stöðvað
ofveiðina er þannig úr lausu lofti
gripin, og ekki í neinu samhengi
við raunveruleikann, svo sem stað-
reyndir þær, er nú liggja fyrir,
tala skýru máli.
Vítahringurinn
Viðskiptaskrifstofa utanríkis-
ráðuneytisins lét mér síðan í té
eintök af tveimur skýrslum, sem
leystar höfðu verið úr birtingar-
banni 12. janúar sl. Fyrri skýrsl-
an, ódagsett, er frá ríkisstjórninni
til GATT, 30 síður og 226 grein-
ar, auk 34 síðna af fylgiskjölum.
Skýrslan er þannig unnin, að við-
skiptaskrifstofa utanríkisráðu-
^eytisins hefir safnað upplýsing-
um í samvinnu við sjávarútvegs-
ráðuneytið o.fl. GATT sendi síðan
tvo menn til landsins til að yfirf-
ara og endurskoða eða dagfæra
(update) þessar upplýsingar, og
ráðgast við aðila hér. Þeir semja
síðan sína skýrslu fyrir GATT, sem
nú er orðin 167 síður og 618 grein-
ar, auk 21 síðu af fylgiskjölum,
enn sem fyrr ódagsett. Þetta eru
samvizkusamir menn, sem skila
sínu dagsverki, enda kemur víða
fram, að þeir eru ekki sáttir við
ýmis atriði í skýrslu ríkisstjórnar-
innar. Þeir fara hér til sömu
manna og upphaflega sömdu
skýrsluna til GATT, og fá þar
sömu upplýsingar að nýju. Þetta
er lokaður hringur, sem íslenzk
stjórnvöld hafa notað um langan
tíma, og er ekki vænlegur til
árangurs. Þótt þessi skýrsla GATT
fjalli um ýmis önnur atriði, er þó
meginmál hennar um fiskveiði-
stjórnun hér á landi á undanförn-
um árum, aðallega á kvótatímabil-
inu, og verður því aðeins rætt um
þau atriði hér. Augljóst er af fjöl-
mörgum fullyrðingum í skýrsl-
unni, að þeir verða að fylgja skýr-
ingum stjórnvalda á fiskveiðistefn-
unni, sem þó hefir verið örlaga-
valdur að núverandi erfiðleikum í
efnahagslífi hér. Þannig ræður hin
upphaflega skýrsla ríkisstjórn-
arinnar til GATT mest um niður-
stöðurnar í skýrslu GATT.
Kjarni vandans
Meginniðurstaða skýrslu GATT
er að finna á síðu 117, grein 402,
sem hljóðar þannig: „Litið til langs
tíma, hefir stuðningur við sjáv-
arútveginn einnig valdið alvarleg-
um vandræðum, eins og Seðla-
bankinn hefir bent á fyrir mörgum
árum síðan, því að offjárfestingin
hefir sundrað náttúrulegum auði
landsins af sjávarútvegi. Forðast
hefði mátt þetta bruðl með betri
stjómun á þessari auðlind.“
Við þurfum ekki að fara í GATT
til að fá þessar upplýsingar, því
„Núna eru því um 30
úthafstogarar að veið-
um sunnan við Reykja-
nes, og drepa þar
hrygningarfiskinn, sem
niðurskurðurinn átti að
verja. Þetta er ekki
bara tvískinnungur,
heldur augljós heimska.
Hvorki útgerðir né
skipstjórnarmenn eiga
að geta haft sóma af
slíkum vinnubrögðum.
Ekki stjórnmálamenn
heldur. Þetta er aðför
að þjóðfélaginu í heild.“
að íslenzkir stjórnmálamenn voru
algjörlega einfærir um að koma
þessum málum svona fyrir, enda
eru það leyndir hagsmunaþræðir,
sem réðu þessu, en ekki hagsmun-
ir þjóðfélagsins. Fiskveiðistefnan
hefir skilað fiskveiðihagsmunun-
um til sinna manna, svo sem ætlun
þeirra var, en þjóðfélagið hefir
hlotið sitt skipbrot. Hvern varðar
líka um þjóðarhag, var einu sinni
spurt, en ekki lengur. Nú ,róa
menn bara á eiginhagsmunaskút-
unum og gefa skít í hina, sem
enga skútuna eiga.
Jafnvel Árni Benediktsson, sem
lengst hefír þjónað Sambands-
frystihúsunum og -hagsmununum
er orðinn óánægður með sinn hlut.
Hann fær ekki lengur afla til sinna
frystihúsa, og telur að þrettán
byggðalög séu komin að leiðarlok-
um vegna fiskveiðistefnunnar og
Önundur Ásgeirsson
að þessar byggðir hljóti að leggj-
ast af. Hagfræði- og viðskipta-
fræðideild Háskólans lýsir ánægju
sinni með ástandið, þrátt fyrir að
félagsmáladeild hafi sýnt fram á
að 28 stórútgerðir eða „risar“
hafi komizt yfír 50% af fiskveiðik-
vótum landsins, en þessi sömu
fyrirtæki hafa staðið fyrir nær
allri offjárfestingunni í landinu
með kaupum á dýrustu og rekstr-
arlega óhagkvæmasta veiðiflota
heims, sem engu skilar til þjóð-
arbúsins, því að offjárfestingin
gleypir allt fjármagn og sundrar
því.
Úrræðin
Þessi vandamál eru auðleyst,
ef vilji er fyrir hendi, og úrræðin
hafa aldrei verið augljósari en nú.
Það verður að afturkalla núver-
andi fiskveiðistefnu og úthluta
nýjum kvótum, m.a. til þeirra
byggðarlaga, sem nú eru að gef-
ast upp vegna ranglætis undafar-
inna ára. Arlegir kvótar eru nauð-
synlegir, en þeir mega ekki vera
framseljanlegir nema innan hvers
árs. Uppsöfnun kvóta til einstakra
manna eða útgerða verðu að
stöðva. Við verðum að viðurkenna,
að fiskveiðar eru undirstaða at-
vinnulífs almennings í landinu, og
þetta er ekki unnt að skerða,
meðan ekki finnast nýir atvinnu-
vegir í staðinn. Það er stórútgerð-
in og tæknivæðing hennar, sem
hefir komið okkur á kaldan klak-
ann, og því er nauðsynlegt, að
takmarka aðgang hennar að fisk-
veiðunum innan fiskveiðilögsög-
unnar. Það er beinlínis hlægilegt
að Hafrannsóknastofnun skuli
þurfa að hlýta því lagaákvæði, að
lokun eða bann við smáfiskadrápi
skuli aðeins mega gilda í viku, og
að henni lokinni megi allur flotinn
ráðast til atlögu við smáfiskinn.
Þetta eru leikreglurnar, sem Al-
þingi hefir sett, og enginn virðist
vilja breyta. Jafnvel hið almáttuga
GÁTT fær hér engu um breytt.
Sjálfskaparvítin eru verst.
Alþingismenn og aðrir deila nú
um hvort auka eigi botnfiskkvót-
ann, því að hann er víðast á þrot-
um, enda skorinn niður í 165.000
tonn sl. haust. Hin eðlilegu við-
brögð við niðurskurðinum voru
þau, að senda úthafsveiðiflotann
á veiðar utan fiskveiðilögsögunn-
ar, og þannig bæta upp niður-
skurðinn innan fiskveiðilögsög-
unnar. En stjórnmálamenn og al-
þingismenn eru hálfhengdir í eigin
snörum, og geta því ekki tekið
eðlilega á málum. Núna eru því
um 30 úthafstogarar að veiðum
sunnan við Reykjanes, og drepa
þar hrygningarfiskinn, sem niður-
skurðurinn átti að veija. Þetta er
ekki bara tvískinnungur, heldur
augljós heimska. Hvorki útgerðir
né skipstjórnarmenn eiga að geta
haft sóma af slíkum vinnubrögð-
um. Ekki stjórnmálamenn heldur.
Þetta er aðför að þjóðfélaginu í
heild.
Höfundur er fyrrverandi forstjóri
Olís.
m
0
Listbókasöfn og varð-
veisla listheimilda
eftir Arndísi S.
Arnadóttur
Ég fæ ekki orða bundist. — Til
mikillar ánægju á tónlistin sér
málsvara í þingsölum. Jafnvel þó
að friður sé um efnið, allir stjórn-
málaflokkar sameinast í þings-
ályktunartillögu um hvernig best
verði staðið að varðveislu tónlistar-
efnis í væntanlegu Þjóðbókasafni.
Augnabliksbjartsýni er mér því
tilefni til að dreypa í penna til að
vekja athygli á hvernig komið er
fyrir þjóðarverðmætum sem snerta
menningararf okkar, þar á ég við
'þær listgreinar sem ekki heyrast.
Heimspekingar hafa reyndar
sumir haldið því fram að allar list-
greinar sæktust eftir eðli tónlistar-
innar, því eingöngu í tónlistarverk-
inu nær tónlistin beinu. sambandi
við listneytandann, þ.e. þann sem
hlustar. Líkt og tónskáldið notar
tónana sem sinn tjáningarmiðil og
rithöfundurinn tungumálið þá eru
tjáningarmiðlar annarra skapandi
listamanna eins og arkitekta,
myndlistarmanna og hönnuða, oft-
ast þögul verk, sköpuð til að horfa
á, skoða, sitja á, klæðast eða búa
í. Byggt umhverfi arkitektsins,
nytjahlutir leirlistamannsins og
myndverk myndlistarmannsins eru
einfölduð dæmi.
Upplýsingaþörf
og listbókasöfn
- Á undanfömum áratugum hefur
aukinn almennur áhugi á sjónlist-
um, listnámi og listrannsóknum
verið áberandi í heiminum. Sama
þróun hefur átt sér stað hér á landi.
Upplýsingaþörf á þessum sviðum
hefur að sama skapi aukist og eflt
starfsemi sérfræðilegra bóka- og
gagnasafna á sviði sjónlista, safna
sem nefnd eru listbókasöfn (e. art
library; d. kunstbibliotek). Þessi
tgegund sérfræðisafna hefur þegar
skipað sér viðurkenndan sess í al-
þjóðlegu umhverfi bókasafns- og
upplýsingafræði. Listbókasöfn eru
sérhæfð bóka- eða gagnasöfn á
sviði myndlista, listiðnaðar/nytja-
lista, hönnunar, byggingarlistar,
ljósmyndunar og skyldra greina
og eru oftast starfrækt í tengslum
við lista- og menningarsöfn, list-
menntastofnanir eða tengd al-
mennri upplýsingamiðlun um listir,
t.d. í almenningsbókasöfnum. Allar
listgreinar eru hver annarri ná-
komnar og þjóna oft hver annarri.
Danslistin þarf á tónlistinni að
halda, leiklistin á sjónlistunum með
t.d. leikmyndagerð og búninga-
hönnun og leikhúsbyggingin er
verk húsameistarans.
Það er oft að almenningsbóka-
söfn tengja starfsemi sína við hin-
ar skapandi listir, s.s. tónlist,
danslist, leiklist og sjónlist, ef til
vill er þar komið dæmi um hið
fullkomna listbókasafn. Á síðari
árum hafa jafnvel verið uppi áform
hér á landi, að stofna listaháskóla
með leiklist, danslist, tónlist,
myndlist og jafnvel byggingarlist
undir sama þaki.
Listbókasöfn á Islandi
Þjónustustarfsemi listbókasafna
hér á landi á sér tveggja áratuga
sögu. í byrjun áttunda áratugarins
var þegar búið _að skipuleggja söfn
við Listasafn íslands, Þjóðminja-
safn íslands og Myndlista- og
handíðaskóla Islands, þó rekja
megi sögu bókakosts safnanna enn
lengra eða allt til stofnára þeirra.
Við Listasafn Reykjavíkur á Kjarv-
alsstöðum hefur nýlega verið
skipulagt listbókasafn. Við allar
þessar stofnanir er nú upplýsinga-
þjónusta á sviði sjónlista og
tengdra greina og sérmenntaðir
bókaverðir hafa valist þar til
starfa. Bókasöfn Myndlista- og
handíðaskóla íslands og Þjóð-
minjasafns íslands eru fullgildir
aðilar að Gegni, bókasafnskerfi
Þjóðbókasafns, og bókasafn Lista-
safns íslands á þar samskráraðild.
Skráning listheimilda
Hvernig hefur listmenningar-
arfinum verið sinnt hvað snertir
listheimildavinnslu og varðveislu
þeirra — hvernig sinnum við skrán-
ingu þeirra sögulegu upplýsinga
og heimilda sem snerta listsköpun
þjóðarinnar? Eigum við þjóðarlist-
bókasafn? Listasafni íslands ber
samkvæmt lögum frá 1988 „að
afla heimilda um íslenska myndlist
að fornu og nýju og kaupa til safns-
ins nauðsynlegan bókakost, að-
gengilegan sérfærðingum og öðr-
um til færði- og rannsóknarstarfa.
Skal í því skyni komið á fót við
safnið sérfræðilegu bókasafni um
myndlist samkvæmt nánari
ákvæðum í reglugerð“. Safninu ber
því fyrst og fremst að afla heim-
ilda um íslenska myndlist, þ.m.t.
myndlistarmenn og er því hlutverki
sinnt eftir bestu getu með skipu-
Arndísi S. Árnadóttir
„Þjónustustarfsemi list-
bókasafna hér á landi á
sér tveggja áratuga
sögu.“
lagðri söfnun ritaðra listheimilda,
s.s. bókum, sýningarskrám, úr-
klippum o.fl. Þjóðminjasafn íslands
sinnir m.a. rannsóknum á íslensk-
um listiðnaði/nytjalist og bygging-
arlist fyrri tíma og safnar heimild-
um á því sviði. Til skamms tíma
hefur engin stofnun borið (laga-
lega né sjálfskipaða) ábyrgð á öfl-
un og verndun listheimilda á sviði
samtíma byggingarlistar, nytja-
lista oghönnunarog engin stofnun
hefur þá ábyrgð að sinna upplýs-
ingamiðlun um þögul verk ís-
lenskra arkitekta, leirlistamanna,
grafískra hönnuða, iðnhönnuða,
innanhússhönnuða, gullsmiða,
textílhönnuða og annarra hand-
listamanna. Á síðastliðnu hausti
var sett á stofn deild innan Lista-
safns Reykjavíkur, Byggingar-
listasafn, sem fyrst mun sinna
skipulegri skráningu á verkum ís-
lenskra arkitekta á þessari öld.
Söfnun ritaðra heimilda og mynd-
gagna þarf að sjálfsögðu að fylgja
samhliða, svo að myndist traustur
grunnur að íslensku byggingarlist-
bókasafni.
Nytjalist og hönnun
Á meðan beðið er eftir stofnun
Listiðnaðar — og hönnunarsafns
íslands er enn tími til að búa í
haginn og hefjast handa við söfnun
og skráningu nauðsynlegra list-
heimilda á sviðum nytjalistar og
hönnunar, heimilda sem óhjá-
kvæmilega munu verða grunnur
að öllum rannsóknum á þessum
sviðum í framtíðinni — og afar
mikilvægur hluti af listmenningar-
arfi okkar. Slík heimildaöflun og
skráningarvinna á tvímælalaust
heima í listbókasöfnunum þar sem
sérþekking á þessum sviðum er til
staðar og jafnvel í Þjóðbókasafninu
svo framarlega sem þar verði starf-
rækt sérstök listbókasafnsdeild.
Sem innlegg í umræðuna um
örlög Safnahússins við Hverfis-
götu, — er það ekki einmitt verð-
ugt umhverfi fyrir varðveislu list-
menningarheimilda okkar á sviði
sjónlista, leiklistar, danslistar og
tónlistar? Þar er tækifærið að sam-
eina í þjóðarlistbókasafn öll þau
rituðu gögn og önnur (hljóðrit,
myndrit o.fl.) sem snerta listsköp-
un þjóðarinnar að fornu og nýju.
Þess eru víða dæmi erlendis þar
sem þjóðarlistbókasöfn eru stað-
sett í byggingarsögulegum ger-
semum þjóðar sinnar. Við eigum
eina slíka gersemi sem þar að auki
var teiknað og byggt sem safnhús.
Ég bíð þess að sjónlistirnar eignist
málsvara í þingsölum.
Höfundur er bókasafnsfræðingur
við Myndlista- og handíðaskóla
Islands ogjafnframt
innanhússhönnuður.
c!
-I