Morgunblaðið - 07.04.1994, Blaðsíða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 7. APRÍL 1994
Þingvallavatn og
„skipulag“ skipulagsmála
eftir Helga Þórsson
Garður er granna sættir. Þörf
á skipulagi þéttbýlis er svo aug-
ljós að hana þarf varla að ræða.
Skylt er, samkvæmt íslenskri lög-
,gjöf, að skipuleggja líka lands-
svæði utan þéttbýlis. í huga leik-
mannsins er það mannvirkjagerð
sem þarf að skipuleggja til þess
að stuðla að farsælu mannlífi.
Reyna verður að sjá fyrir samspil
mannvirkja innbyrðis og við um-
hverfið. Eðlilegt er að skipulag
virði náttúruna, reyni að vinna
með henni og stuðla að því að
hlúð verði að henni.
Þeir sem eiga ef til vill ekki
beina hagsmuni á skipulags-
svæði, en vilja halda útsýn yfir
ósnortna víðáttu, gera stundum
ágreining við skipulag. Þeir telja
viðkomandi mannvirkjagerð
fjandsamlega náttúrunni og
svæðinu til óþurftar.
í vinnu við svæðisskipulag
sveitanna kringum Þingvallavatn
virðast hlutverk hafa víxlast með
þeim hætti að öfgafullar friðunar-
hugmyndir móti störf skipu-
lagssérfræðinga en aðstaða til
venjulegs mannlífs eigi lítið rúm í
starfinu.
Tengsl þéttbýlinga við landið
Ósnortin, ógróin víðátta er
.íjieðal þess sem heillar útlendinga
’sem skoða ísland. Kjarri vaxin
hraun og búsældarlegar sveitir
eru í þeirra augum bara land til
þess að leggja að baki á leiðinni
í óbyggðir, búsældin er meiri
heima. Vitaskuld skynja íslend-
ingar sjálfir víðáttuna og auðnina
líka og stendur oft þægileg ógn
af henni. En þörf íslendinga fyrir
tengsl við landið er fjölþætt.
Utivera sem ekki þarf endilega
að vera þrekraun, ræktunarstarf
og sambýli við gróður er dijúg
dægradvöl mörgum þéttbýl-
isbúanum. A fyrri hluta aldarinn-
ar, þegar fáeinir tugir þúsunda
bjuggu „á mölinni“ í Reykjavík,
attu margir foreldra eða systkini
í sveit og höfðu þar innhlaup,
börn voru send í sveit til þess að
vera úti, létta undir í erfiðri lífs-
baráttu og kynnast náttúrunni og
lífinu sjálfu nánar en unnt var
talið að gera á mölinni.
Nú eru ættar- eða kunningja-
tengsl við landbúnaðinn orðin svo
lítil hjá þorra fólks og búnaðar-
hættir svo breyttir að fáir þéttbýl-
isbúar hafa aðgang að náttúrunni
með þessum hætti. I staðinn koma
að minnsta kosti að hluta,
skemmtiferðir og sumarbústaðir.
Skipulag dreifbýlis verður að taka
mið af þessum þörfum. Það er
hugsun miklu meira þéttbýlis og
umhverfisvanda en hér er að
maðurinn sé óvinur náttúrunnar.
Sú hugmynd er framandi íslend-
ingum, andstæð þörf þeirra fyrir
að hlú að gróðri landsins og getur
ekki verið grunnhugmynd í skipu-
lagi.
Svæðisskipulag við
Þingavallavatn
Senn líður að því að auglýst
verði svæðisskipulag fyrir Gríms-
nes, Grafning og Þingvallasveit.
Vinna að því hefur staðið frá
1989 og ekki verið fyrir opnum
tjöldum. Starfshættir samvinnu-
nefndar um svæðisskipulagið og
sérfræðinga hennar sköpuðu
óvissu og öryggisleysi um fram-
tíðarskipulag í þessum sveitum.
Fyrr í vetur komst í umferð
skýrsla sérfræðinganna um
vatnasvið Þingvallavatns (dagsett
12. nóvember 1993) og sást þar
að hinir óttaslegnustu höfðu haft
á réttu að standa um þessa vinnu.
Hvatt var til að litið yrði á Þing-
vallavatn og 1.000 ferkílómetra
vatnasvið þess sem vatnsból og
það friðað sem slíkt.
Svo hraklega virðist hafa tekist
til, að ráðandi hugmyndir í vinnslu
svæðisskipulags umhverfis Þing-
vallavatn séu þær að mannlíf sé
svæðinu til bölvunar. Berjast
þurfi gegn sumarbústöðum,
lausagöngu fólks og hefðbundn-
um landbúnaði. Friða þurfi svæð-
ið fyrir fólki og vernda með öllum
tiltækum ráðum.
Fulltrúar íbúa í samvinnunefnd
sérfræðinga og íbúa um svæðis-
skipulagið munu hafa hafnað
öfgafyllstu tillögum sérfræðing-
anna, þar með nóvemberskýrsl-
unni, og í lokayfirferð yfir tillögur
nefndarinnar verður ýmislegt
væntanlega fært til skárri vegar
frá því sem var í janúarútgáfu
tillagnanna. Þó er hætt við að
margar óskynsamlegar hugmynd-
ir verði þar áfram.
Úreltar hugmyndir
í grein sem Stefán Thors,
skipulagsstjóri ríkisins, skrifaði í
Morgunblaðið 15. mars sl. (bls.
14-15) segir (efnislega) að svæð-
isskipulag hafi reynst gott stjórn-
tæki í skipulagsmálum sveitanna,
einkum varðandi sumarbústaða-
hverfi.
I skipulagsreglugerð nr.
318/1985, grein 2.2. segir: „Hlut-
verk svæðisskipulags er að sýna
í einstökum atriðum stefnumörk-
un hlutaðeigandi sveitarstjórnar
um þróun byggðar og landnotkun
innan svæðisins. ... því er ætlað
að fullnægja áætluðum þörfum á
Endurklcebum húsgögn.
Gott úrval áklceba.
Fagmenn vinna verkib.
BólstrunÁsgríms,
Bergstaðastræti 2,
sími 16807.
Helgi Þórsson tölfræðingur.
„Svo hraklega virðist
hafa tekist til, að ráð-
andi hugmyndir í
vinnslu svæðisskipu-
lags umhverfis Þing-
vallavatn séu þær að
mannlíf sé svæðinu til
bölvunar.“
svæðinu ...“
Það sem í skipulagsreglugerð
er réttilega kallað „þarfir á svæð-
inu“ er í grein skipulagsstjóra,
sem áður er vitnað til, kallað
„ásókn“ sem „bitnaði fyrst á
svæðum næst höfuðborginni“.
Skipulagssérfræðingar virðast
stundum líta á sumarbústaði og
aðra útivist fólks að eigin frum-
kvæði og á eigin vegum sem hé-
góma er hafi það markmið að
meina öðrum að njóta fegurðar-
innar og geti ekki annað en spillt
náttúrunni.
I þeim .gögnum sem sést hafa
um svæðisskipulagið er engin út-
tekt á sumarbústöðum eða sumar-
bústaðalífi sem bætir neinu við
fyrri vitneskju. Sumarbústaðir
eru reyndar taldir og sagt að regl-
um hafi ekki verið fylgt við bygg-
ingu þeirra allra. Vitnað er í er-
lenda þumalputtareglu sem sýnir
að sumarbústaðir séu þegar orðn-
ir of margir og sagt er frá könn-
un Skipulags ríkisins á því hvað
fólk telji prýða og lýta sumarbú-
staðasvæði.
Sumarbústaðir og orlofshús
eru meira en helmingur bygginga
í sveitunum þremur sem svæðis-
skipulagstillögurnar bitna á, þar
er upp undir fjórðungur allra
sumarhúsa á landinu. Umræður
um tvöfalda búsetu, t.d. á heimili
og í sumarbústað, eru á frumstigi
hérlendis. Undirbúningur svæðis-
skipulagsins gaf færi á að rann-
saka þetta sérstaklega og nota

Disklingan
fi'ákr. I.lllr
BOÐEIND
Austurströnd 12
Sími 612061 • Fax 612081
niðurstöðurnar, en það færi var
ekki notað.
Hve margir nota sumarhúsin,
hvað eru dvalardagar og gistinæt-
ur margar, hvernig dreifist notk-
unin eftir árstíðum, hvað er fólk
mikið úti, hvernig veija menn tím-
anum? Hvaða áhrif hefur sumar-
húsabyggð á gróður, dýralíf og
jarðvatn? Svara við þessum
spurningum hefur ekki verið leit-
að, en þau eru veigamiklar for-
sendur í skipulagi. Hins vegar er
farið almennum orðum um hugs-
anleg neikvæð áhrif sumarbú-
staðabyggðar á náttúruna, en
engin tilraun gerð til þess að
meta hvort sú sé reyndin.
Áhrif nýrra stjórnsýslulaga
Leiðir að því frummarkmiði
skipulags að halda góðum sáttum
milli granna breytast í tímans
rás. Það hefur verið framför í átt
til opnari stjórnarhátta og traust-
ari vinnubragða, þegar farið var
að auglýsa skipulag áður en það
var samþykkt og staðfest. Síðan
eru um 30 ár. Áhugasamur, upp-
lýstur almenningur, og þar með
þeir sem hagsmuna höfðu að
gæta, fékk ákveðinn frest til þess
að kynna sér tillögur og gera at-
hugasemdir. Þeir sem að tillögun-
um unnu áttu síðan að fara yfir
athugasemdirnar. Væntanlega
þarf svo að auglýsa skipulag aftur
ef miklu er breytt á grunni at-
hugasemdanna. Sú skoðun virðist
útbreidd að skipulag staðfest af
ráðherra sé ígildi reglugerðar.
Auglýsingarleiðin til kynningar
á skipulagi uppfyllir ekki lengur
grundvallarkröfur til stjórnsýslu.
Þær voru staðfestar í stjórnsýslu-
lögum sem öðluðust gildi um síð-
ustu áramót. Þótt lögin eigi, sam-
kvæmt bókstafnum, ekki við um
setningu reglugerða, þá væri
skynsamlegt að fylgja aðferðum
þeirra við skipulagsvinnu. Stjórn-
sýslulögin leggja þá skyldu á
stjórnvöld að þau láti einstaka
aðila vita um að mál sem þá varða
séu til meðferðar, gefi þeim kost
á að kynna sér gögn og koma að
sínum sjónarmiðum. Mörg atriði
skipulags í dreifbýli, til dæmis
friðuriartillögur, varða bara ein-
stakar jarðir og geta skert rétt-
indi umráðamanna þeirra. Þeim
sem að skipulaginu vinna ber að
hafa samráð við einstaka jarðeig-
endur og ábúendur um það sem
varðar þeirra jarðir, t.d. ef hrossa-
hagi bónda er merktur sem
áhugavert útivistarsvæði eða ef
lagt er til í skipulagi að tjörn í
heimalandi verði friðuð. Það hefur
ekki verið gert í vinnu að skipu-
lagi kringum Þingvallavatn.
Rétt er að hvetja alla sem hags-
muni eiga, eða áhuga hafa, á
svæðinu til þess að kynna sér til-
lögurnar vel þegar þær koma
loksins fyrir almennings sjónir.
Það þarf að skoða uppdrætti, lesa
greinargerðina og gera skriflegar
athugasemdir. Þeir sem athuga-
semdir gera ættu að fá rökstutt
svar, en það er aðferð stjórnsýslu-
laganna í þessari aðstöðu. Skipu-
lagslög fjalla ekkert um hlut al-
mennings að málinu eftir að at-
Kripalujóga
Jóga er andleg og líkamleg iðkun.
Byrjendonómskeið hefjast 11. og 12.
apríl. Kenndar veróo öndunaraefingar,
teygjur og slökun.
Kennaran Jenný Guðmundsdóttir
og Kristín Norland.
Jðgastdðin Heimsljðs,
Skeifunni 19,2. hæö, s. 679181 (kl. 17-19).
hugasemdir hafa verið gerðar
einu sinni.
Endurskoða þarf
skipulagslöggjöf
Til þess að skipulag sveitanna
njóti trausts og virðingar sem
granna sættir þarf vinna við það
að vera markviss og fyrir opnum
tjöldum. Vegna erfiðleika í land-
búnaði eiga margar sveitir undir
högg að sækja, atvinna minnkar,
fólk reynir að halda í horfinu, fær
ef til vinnu langt í burtu ef það
flytur ekki burt. Þeir sem að svæð-
isskipulagi vinna ættu í starfi sínu
að verða margs vísari um vanda
sveitanna. Tillögur að greinargerð
samvinnunefndarinnar dags. 21.
jan. sl. (um 150 bls.) geyma marg-
víslegar hugleiðingar um atvinnu-
mál, sem eru ekki viðfangsefni
skipulagsmála og enga þýðingu
hafa fyrir svæðisskipulagið við
núverandi aðstæður.
Sveitarstjórnir eru kosnar af, og
skipaðar, þeim sem lögheimili eiga
í sveitinni, en hver maður getur
aðeins átt eitt lögheimili. Það verð-
ur til þess að eigendur jarða,
sumarbústaða og jafnvel fyrir-
tækja sem ekki búa í sveitinni eiga
ekki greiðan aðgang að skipulags-
vinnunni.
I fámennum sveitum þurfa
sveitastjórnarmenn að sinna stjórn
sveitarinnar í hjáverkum og geta
ekki ráðið starfsmenn, nema ef til
vill tímabundið í einstök verk.
Sveitarfélagið verður háð stuðn-
ingi ríkisstofnana í skipulagsmál-
um. Fagleg og jafnvel pólitísk for-
ysta í þessum málaflokki getur þá
lent hjá stofnunum sem starfa á
eigin forsendum og fá jafnvel til
samstarfs fólk sem enginn í sveit-
unum kærir sig um að þiggja ráð
af.
Eru tillögurnar ónýtar?
En hvað á þá að gera við
svæðisskipulagstillögurnar? Það
þarf að skera greinargerðina nið-
ur úr um 150 bls. í 20-30 með
því að sleppa hugleiðingum um
atvinnumál, náttúrfarslýsingum
og þjóðlegum fróðleik ásamt end-
ursögn á nóvemberskýrslunni og
öðru snakki. Sleppa verður því
sem ekki er nauðsynlegt til skýr-
ingar þeim tillögum sem gerðar
eru. Sleppa verður hugleiðingum
og hæpnum fullyrðingum sem
ágreiningur er um, enda geta þær
skapað vafa um túlkun á skipu-
laginu. Eftir standa allmargar til-
lögur sem ekki eru allar ónýtar
og kunna sumar að vera skynsam-
legar.
Sú lagaskylda hvílir á sveit-
arfélögum að hafa skipulag í gildi.
Vinna þarf áfram að aðalskipu-
lagi og deiliskipulagi í sveitunum
kringum Þingvallavatn. Sú vinna
má ekki verða sveitarfélögunum
ofviða, hvorki fjárhagslega né
félagslega. Svæðisskipulag á ekki
að vinna eins og hér var gert,
heldur taka tillit til breyttra þjóð-
félagshátta og nýrra hugmynda
um samskipti stjórnvalda við
þegnana.
Skipulagssérfræðingarnir hafa
í umræðum og fortölum talsvert
vitnað í löggjöf um skipulagsmál,
en vinnubrögð þeirra eru þannig
að þeir leggja meiri áherslu á
seinni hluta setninga og greina
sem frekar virðast þó vera í lögg-
jöfinni sem fyrirvarar og sjónar-
mið sem ekki má gleyma en að
þeim sé ætlað að vera aðalatriði
eins og orðið hefur í þessu skipu-
lagsstarfi. Vinnubrögðum og rök-
semdum sérfræðinganna er best
lýst með því að leggja meiri
áherslu á síðari hluta hins forn-
kveðna: Með lögum skal land
byggja, en með ólögum eyða.
Höfundur cr félngi í félngi
landeigendn við Þingvallavntn.
Þú svalar lestrarþörf dagsins
ásíc)um Moggans!