Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1968, Blaðsíða 23

HUGLEIÐINGAR UM EDDUKVÆÐI
27
Eitt af sérkennum eddukvæðanna er það, hve torvelt er að tímasetja
þau. 1 sama kvæði koma fyrir gamlar og unglegar orðmyndir, og
fornar og nýjar hugmyndir. Meðal fræðimanna leikur áætlaður aldur
kvæðis stundum á 2—3 öldum. Annað er að mörg kvæðanna virðast
úr lagi færð, sömu eða mjög líkar vísur koma fyrir í fleiri en einu
kvæði, og sama kvæði, sem til er í fleiri handritum, virðist þangað
komið eftir leiðum meira eða minna óháðum hver annarri. Völuspá
er þannig bæði í Konungsbók, Hauksbók og Snorraeddu og virðast
allt vera sjálfstæðar uppskriftir á kvæðinu, mismunur á röð og
fjölda vísna. Um þetta farast Einari Ól. Sveinssyni svo orð: „Kvæða-
lok eru stundum einkennileg — og jafnvel grunsamleg (Brot, Guðrún-
arkviða I og II), og ekki er með öllu fyrir að synja, að fellt hafi
verið niður úr einu kvæði, það sem líkt var í öðru, eða jafnvel, að
kvæðum hafi á stöku stað verið ruglað saman, þegar safnið var gert“
(bls. 183). Þessi einkenni eddukvæðanna benda til þess, að þau hafi
verið til í misgömlum búningi, er þeim var safnað saman í bók á 13.
öld, og að almennt hafi verið, áð varðveittir væru aðeins kvæðishlutar,
sem þó sýnilega gátu átt við aðra kvæðishluta, fengna úr annarri átt.
Ennfremur virðast kvæðin hafa verið talsvert útbreidd hér á landi,
er söfnun þeirra hófst, og sum þeirra þá nýort eða nýendurort, sem
bendir til þess, að þau hafi enn verið lifandi eign almennings.
Það er ljóst af Snorraeddu, að Snorri Sturluson hefur þekkt flest
ef ekki öll þau kvæði, sem eru í Sæmundareddu, enda tilfærir hann
vísur úr fjölda þeirra og vísar til annarra með nafni. En hann hefur
þekkt mörg kvæðanna í annarri mynd en þau eru í Sæmundareddu,
enda er það haft fyrir satt, að slíkt kvæ'ðasafn hafi ekki verið til,
þegar Snorraedda var samin. Ef því aðeins var um munnlega geymd
kvæðanna að ræða, þá hefur Snorri munað öll eddukvæðin, ásamt
fjölda annarra kvæða og vísna. Þetta er hugsanlegur möguleiki fyrir
roann á borð við Snorra, sem ætla verður bæði frábært minni og
brageyra, og gæti jafnframt verið skýring á sumu í hinni sérkenni-
legu geymd eddukvæðanna. En það er lítt skiljanlegt, að kvæði, sem
skráð eru eftir munnlegum flutningi á sama árinu e'ða áratugnum
skuli verða með misfornlegri réttritun — þar finnst mér eðlilegra að
gera ráð fyrir misgömlum skráðum fyrirmyndum.
Snorri Sturluson verður fyrstur manna til að gera eddukvæðun-
um í heild nánari skil, og er því gagnlegt að gera sér grein fyrir
sjónarmiðum hans í sambandi við kvæðin, með því líka að þau hafa
orðið mjög til að móta álit sfðari tíma manna á kvæðunum. Snorra-
edda er hugsuð sem kennslubók handa ungum skáldum, sem vildu